Intermezzo

Wat weten we over de liefde? Er zijn veronderstelde vormen voor de liefde. Misschien vindt ‘men’ dat A normaal is en B niet. Misschien gaat men ervan uit leden van hetzelfde gezin elkaar wel graag zullen zien. Misschien denken velen een idee te hebben van wie een ander is en wie daar dan wel of niet bij zou passen. Er zijn dromen en verwachtingen over wat de liefde zou kunnen zijn, en er is de afstand die er lijkt te bestaan tussen je werkelijke leven en die beelden. Er is een wereld, met concrete maatschappelijke verhoudingen en een bepaalde plek in de tijd, die mee bepaalt wat mensen nog kunnen of durven voelen. Er is een geschiedenis, die je meedraagt in je lichaam, in het wel of niet kunnen zien van wie de ander echt is. Er is zoveel niet weten, zoveel falen. Ineens kantelt er iets, na een pijnlijk moment. Je komt in een tussenplek, waar alle onder de aardlagen opgebouwde spanning naar buiten zou kunnen komen, waar onverwachte dingen kunnen gebeuren, waar zoveel dat niet uitgesproken was zichtbaar wordt, waar nieuwe kansen zich aandienen. Misschien is die tussenplek, dat intermezzo, wel de plek waar je de liefde het best kunt bekijken. De Ierse Sally Rooney heeft met Intermezzo alleszins een indrukwekkend goed boek geschreven. Over liefde in tijden van nu. Liefde in alle vormen. Een boek dat zelf wonderlijk beweegt tussen vormen. Een boek dat heel eigentijds is, en toch nooit toegeeft aan cynisme. Een boek dat de tijd neemt en mee daardoor zo ontroert en troostend is.

Het boek vertelt het verhaal van twee broers, Peter en Ivan, en speelt in 2022, in en rond Dublin. De dingen spelen zich af net nadat hun vader is overleden. Peter is 32, een mensenrechtenadvocaat. Hij lijkt zich, vanop een afstand gezien, gemakkelijk te bewegen in het leven. In werkelijkheid is het een grote chaos in zijn hoofd en houdt hij zich overeind met allerlei pillen en veel drank. Ivan is 22. Hij was een beloftevolle schaker die ondertussen een beetje in de marge van het circuit is beland en overleeft met freelance opdrachten. Peter zit altijd netjes in het pak, lijkt erg sociaal en heeft diep in zich een groot verlangen naar rechtvaardigheid dat soms voelt als een explosieve kracht die hem kan overnemen. Ivan kijkt met een rationele controlerende blik naar de werkelijkheid, voelt de subtiele sociale en emotionele codes niet altijd goed aan. Hij lijkt een beetje sociaal onaangepast en maakt zich zorgen dat hij weg begint te schuiven naar de marge van het leven. Tussen de twee broers is er een gespannen relatie, zeker nu ze allebei op hun manier aan het rouwen zijn na de dood van hun vader. Anderen zien dat bij hen, zijzelf niet.

Peter zit in een ingewikkelde liefdesdriehoek. Hij is min of meer verliefd op Naomi, een studente van 23. Zij verblijft in een kraakpand en leunt financieel ook op Peter om rond te komen. En daarnaast is er Sylvia, 32, de vroegere geliefde van Peter. Zij werkt als professor aan de universiteit. Als gevolg van een zwaar ongeluk verbrak zij de relatie en moet ze omgaan met veel lichamelijke pijn. Maar Peter en Sylvia blijven elkaar wel zien, in een complexe dynamiek van niet uitgesproken verwachtingen. Peter kan of wil niet kiezen tussen de twee vrouwen. Ivan was altijd al minder succesvol in het liefdesleven. Tijdens een schaaktornooi leert hij Margaret kennen. Zij is 36, zit in een scheiding en is verantwoordelijke voor het cultuurcentrum waar het tornooi plaatsvindt. Ze worden geliefden. Ivan ervaart een diep geluk dat hij nooit eerder voelde en wil zich daar volledig aan overgeven. Margaret is ook erg gelukkig, maar maakt zich zorgen over het leeftijdsverschil en over wat de goegemeente zal zeggen over hun voorzichtig ontluikende liefdesrelatie. De moeder van Peter en Ivan komt af en toe ook nog in beeld. Zij leeft al lang gescheiden van hun vader, met een nieuwe vriend. En dan is er ook nog de hond die na de dood van de vader tijdelijk verblijft bij de moeder.

In de maanden na de dood van de vader komen al die personages in een intense tussenplek. Er is zoveel onuitgesproken verdriet, waarop ieder op haar of zijn manier reageert. Er is zoveel schuldgevoel, om allerlei redenen. Het uit zich in onvermogen, twijfel of vluchtgedrag. De personages weten niet altijd waar hun oprechte verlangen overgaat in het gebruiken van een ander. Er zijn verschillen in klasse. Er zijn verwachtingen, onder meer over het leeftijdsverschil dat aanvaardbaar zou zijn tussen partners. Er zijn ideeën over lichamelijkheid, wat je wel en niet moet of mag doen en wie daar wanneer wel of geen recht op zou hebben. Er is heel veel niet weten over de ander, en over zichzelf. Al die dingen bewegen in de relaties tussen alle betrokkenen. En Sally Rooney heeft daar een meeslepend en ontwapenend goed boek mee gemaakt.

Er zijn zoveel dingen zo goed in dit boek. Zo is er het vorm- en stijlverschil in de afzonderlijke hoofdstukken. Wanneer de verteller dicht bij Peter is, is de vorm als een stream of consciousness, vloeiend en associatief. De delen verteld vanuit het perspectief van Ivan voelen heel anders aan, meer analytisch. En wanneer we Margaret volgen is alles trager en breder redenerend. De kantelingen van de ene naar de andere stijl zijn heel soepel.

Verder is het mooi hoe er veel tijd wordt gemaakt voor dialogen, intern of tussen twee personages. Het is zo ontroerend hoe Peter en Ivan in hun hoofd intense afwegingen maken, eindeloos twijfelen over wat ze doen en waarom ze het doen, proberen te begrijpen wat de ander zou kunnen denken of worstelen met gevoelens van zelfhaat of angst. Ze zijn ervan overtuigd dat ze elkaar haten, maar het is voor de lezer duidelijk dat ze elkaar in wezen heel graag zien. Vanbinnen zijn ze heel anders dan het beeld dat ze van elkaar hebben. Ze zijn op hun manier bezig met een gekozen strategie om het verdriet niet te moeten voelen. In de zelfreflectie is er na de eerste storm van soms hevige emoties altijd weer een moment van terugkeer, van het in vraag stellen van de eigen reactie. De dialogen tussen personages krijgen ook alle tijd, je krijgt als lezer de hele scène, niet samengevat, zo voelt het. En daaruit blijkt veel mededogen. We zien worstelende mensen die in de huidige tijd hun weg zoeken in een wereld die complex, cynisch en materialistisch is, terwijl zij zelf in wezen gedreven worden door diepe oprechte gevoelens en uiteindelijk helemaal niet cynisch zijn. Het is mooi en moedig dat dit boek in zijn vorm ook uitdrukkelijk niet cynisch is en heel mooi en overtuigend laat zien hoe kwetsbaar en helend liefde kan zijn. En dat in vormen die het best passen voor die mensen, of ‘men’ of de maatschappij dat nu gewenst vindt of niet.

Intermezzo van Sally Rooney is een boek waarin je graag bent, als je dat zo kunt zeggen. Zodra je – en in het begin duurt dat even – het ritme van het boek gevonden hebt, wil je niet meer weg. Je betrapt je er als lezer soms op dat je verwacht dat iets fout zal gaan of dat die of die wel iets zal doen dat niet oké is. Maar telkens neemt het boek je weer bij de hand en brengt je terug naar die gedeukte maar mooie mensen die op zoek zijn naar liefde, al zijn ze soms even de weg kwijt door te veel pijn of verdriet of schuldgevoel. Het raakt je heel diep, en het troost. Misschien zijn de tijden verward en duister, het is mogelijk dat mensen liefde vinden, zodra ze bereid zijn zich kwetsbaar op te stellen en te zoeken naar een vorm die bij hen past.