Ik heb het vaak moeilijk met de te gemakkelijke manier waarop heel wat mensen bepaalde woorden gebruiken. Het woord ‘verzet’ is er zo een. Het woord ‘strijd’ is een ander. Ik krijg het al snel op mijn heupen als ik in een of andere linkse tekst weer eens alle geijkte woorden op een rijtje vind. Het heimwee naar de grote revolutionaire helden wordt gekoesterd en vooral gecultiveerd. En in het ritueel van het bijpassend jargon voelt men zichzelf een deel van een – zo denkt men toch – gerealiseerde utopie. De grote helden mogen alleen maar ‘held’ zijn. Alleen hun icoon-zijn heeft nog belang.
Wat mij dan interesseert, zijn de dingen die niet kloppen. Pas als je de achterkant ziet van de mens achter het logo, wordt het interessant. De geschiedenis is steeds een brokkelig verhaal. Mensen zijn altijd in het beste geval een poging tot eenheid. Wie maar één rol kan spelen, kan dat alleen maar ten koste van een ander deel van zichzelf. Het feit dat een of andere ‘grote’ leider eigenlijk in het gewone leven een vervelende klier is, is geen bijkomstigheid die uit het beeld van de bijna-heilige moet weggefilterd worden. En het idee dat moed of heldendom zo gemakkelijk alleen verbonden wordt met de grote figuren uit de geschiedenis, is vermoeiend eenzijdig. In de context van de tijd zoals die is, heb je elk uur van de dag de kans om dingen te doen die een klein beetje moed vergen, en die misschien ooit een heldendaad zullen blijken te zijn.
Ik heb te veel respect voor de heldendaden van zoveel grote en kleine mensen om het woord verzet lichtzinnig te gebruiken. Wat zou je zelf gedaan hebben, op die plaats, op dat moment? Dat is een vraag die altijd opnieuw door mijn hoofd blijft gaan. En het antwoord daarop lijkt zo essentieel. De morele consequenties daarvan kunnen immers erg groot zijn. Heb je nog wel het recht om bepaalde woorden in de mond te nemen? Heb je nog wel het recht om bepaalde stellingen in te nemen? Hoe kun je iets zeggen over het nu of over de toekomst zonder tenminste geprobeerd te hebben de geschiedenis te kennen? Misschien kom ik wel nooit in het reine met die vragen, en rest er alleen een houding van schroomvol zwijgen.
Ik dacht er weer aan toen ik vanmorgen bij het ontbijt de kranten zat te lezen. De verhalen over de Hongaarse opstand in 1956. Ik heb er al veel over gelezen, maar het blijft me fascineren. Hoewel ik toen nog lang niet geboren was, voel ik nu nog steeds iets van schaamte. Waarom heeft het toenmalig West-Europa die dingen zomaar laten gebeuren? Het kwetst me vaak dat zoveel mensen, ook progressieven, in het debat over de uitbreiding van de EU die hele historische context al vergeten zijn. Het doet pijn als mensen die zichzelf links noemen ervoor pleiten om de uitbreiding stop te zetten, met als argument (al dan niet openlijk) dat onze welvaart in het gedrang zou kunnen komen…
Elders in de krant zag ik de lijstjes van enkele professoren voor een ‘Belgische canon’. En een van de genoemde gebeurtenissen maakt me meteen stil: het stoppen van het XX-ste treinkonvooi naar Auschwitz-Birkenau door drie Belgische verzetsmensen in Boortmeerbeek op 19 april 1943. Het is de enige keer dat dit gebeurde tijdens de Tweede Wereldoorlog. En wie het verhaal leest over deze verzetsdaad, kan alleen maar respect hebben. Ze werd uitgevoerd door drie jonge studenten uit Ukkel. Gewapend met één revolver, een stormlamp en rood papier verplichtten ze de trein te stoppen op de lijn Mechelen-Leuven tussen Boortmeerbeek en Haacht. 231 mensen konden ontsnappen, en voor 115 daarvan slaagde de ontsnapping.
Ik herinner me nog goed een TV-documentaire over dit feit. Het gebrek aan grote heroïek is me bijgebleven. Ze deden het gewoon. Het maakt me alleen maar nederig. Het was op zich een kleine daad die de grote oorlog niet gestopt heeft. De ontsnapten die ter plekke door de Duitsers werden gedood hadden weinig geluk. De 115 die wel konden ontkomen, kregen een kans, en velen van hen overleefden de oorlog en konden het navertellen. Ze danken hun leven aan anderen.
Je hoopt dat je door kennis van de geschiedenis, door een poging tot integer in de wereld zijn, door de wil je niet neer te leggen bij onrecht beter zult gewapend zijn om overeind te blijven in echt moeilijke tijden. Je hoopt dat je op het ultieme moment de moed zult hebben om met het woord verzet waardig om te gaan. Maar of het zo is, weet je misschien wel nooit…
Geen opmerkingen:
Een reactie posten