Dept. of Speculation

Stel dat je een rivier helemaal zou kunnen volgen door telkens netjes op een steen te kunnen stappen die boven het stromende water uitsteekt. En bij elke steen zou je even kunnen wachten, want je zou zien hoe elke steen als een miniatuur is. Elke steen zou een klein schilderijtje zijn, een gedicht of een wijze gedachte. Je zou tegelijk iets zien van de stroom, begrijpen waar die naartoe gaat en hoe die beweegt, en ook iets voelen van de eenzaamheid van elke steen. En de verstilde, gecomprimeerde schoonheid van die tocht zou je erg ontroeren, niet op een uitbundige wijze, maar wel alsof je een kostbaar geschenk had gekregen. Zo zou je het erg mooie boek Dept. of Speculation van de Amerikaanse schrijfster Jenny Offill kunnen omschrijven (in het Nederlands vertaald als Verbroken beloftes).

Misschien is het verhaal van dit boek op zich niet zo opzienbarend of nieuw, de manier waarop het is uitgewerkt is dat wel. Samengevat is het het verhaal van een jonge vrouw. Ze woont in Brooklyn. Ze schreef ooit een eerste boek, maar het tweede laat op zich wachten. Ze geeft creative writing. Ze leert een man kennen, ze worden een koppel, gaan samenwonen en krijgen een kind. Het moederschap is mooi, verwarrend en afstompend. Rollen verschuiven. De vrouw neemt er een job bij als ghost writer voor een boek over ruimtevaart. Met de jaren verschuift de balans in het gezin. De man krijgt een affaire met een andere vrouw. Dat zet het huwelijk onder zware druk. Ze zoeken een nieuwe balans.

De vorm van het boek is opmerkelijk. Offill heeft telkens korte, gebalde paragrafen gemaakt. Alsof ze zich heeft afgevraagd hoe ze met zo weinig mogelijk informatie zoveel mogelijk zou kunnen zeggen. Soms zijn het gedachten, soms observaties, soms stukjes van een dialoog, soms citaten, soms herinneringen. Elk blokje tekst is ingedikt, met een geconcentreerde smaak. Het verhaal beweegt in de witruimtes tussen die blokjes. Die gefragmenteerde vorm zorgt toch voor een grote coherentie. Het is de vorm die dit boek maakt wat het is.

Als lezer beleef je alles door de ogen van het vrouwelijk personage. Je ziet wat zij ziet. Er is geen alwetende verteller die je informatie geeft die zij niet heeft, integendeel. Je merkt de dingen die zij niet ziet, je kunt dingen vermoeden die ze niet heeft opgemerkt, je zit soms vast in haar opgesloten zijn.

Die vorm past wonderwel bij waar het in dit boek over gaat. Misschien leven we chronologisch, onze ervaring van dat leven is alles behalve lineair, zoals het in meer klassieke romans vaak wel is. Ervaringen en gevoelens kunnen van de ene naar de andere plek bewegen. De  verwarrende en tegenstrijdige emoties die horen bij het moederschap vinden in die vorm een indrukwekkende uitdrukking. De ervaring dat je met zo’n klein kind de controle over je tijd verliest, en nauwelijks nog kunt ervaren hoe het voelt om bv. een hele tijd (langer dan kort) iets voor jezelf te doen, iets te maken, iets te lezen, in deze vorm komt het sterker over dan het had gekund in een lineaire verhaalstructuur. Je voelt ook hoe het vrouwelijk personage heen en weer botst tussen de reële ervaring en de verwachtingen die horen bij het moederschap.

Je ziet ook hoe ze haar man niet helemaal ziet. Misschien is ze meer en meer gaan samenvallen met haar rol als moeder. Misschien is wat ze aantrekkelijk vond vanzelfsprekend geworden, of gewoon minder interessant. De afstand groeit tussen beide personages, en de vrouw heeft het niet zien gebeuren. De woorden wel. Waar het verhaal in het begin wordt verteld met I en You,  verschuift het later naar the wife en the husband.

Het is ook het verhaal van een depressie, en wat die met iemand kan doen. De pijnlijke maar ook verhevigde waarneming, moeizaam maar intens. De afstand tot de anderen, tot de dingen, tot alles. De energie die het vraagt om je hoofd boven het rivieroppervlak te houden. De woorden die er staan zouden de geconcentreerde restanten van een dagboek kunnen zijn. Wat er beweegt, voel je in de witte plekken.

Elk blokje tekst is wondermooi geschreven. Heel zorgvuldig gepolijst. Als lezer wil je de hele tijd dingen onderstrepen of zou je stukjes willen voorlezen aan anderen. Je moet veel lege plekken invullen, maar dat is niet erg, integendeel. Veel stukjes zijn hilarisch, bij andere voel je hoe er net onder de huid iets zou kunnen ontploffen. Doorheen het hele boek voel je vaak twee kanten: hoe je kunt verdwalen en eenzaam kunt worden in een relatie, maar ook hoe mooi het uiteindelijk kan zijn, hoe het krijgen van een kind je helemaal onderuit kan halen, maar ook hoe wonderlijk het kan zijn.

Dept. of Speculation is een heel bijzonder boek, dat terecht erg veel lof heeft gekregen. De slimme gefragmenteerde vorm werkt wonderwel en geeft een perfecte bedding aan de thema’s van het boek. De erg mooie woorden, geserveerd in blokjes, als kleine potjes geconcentreerde chocomousse, maken het lezen tot een heel bijzondere ervaring. Er rust veel breekbare wijsheid in dit boek, je kunt de pijn en de eenzaamheid voelen, maar toch blijft de toon licht genoeg, met veel ademruimte. Na de laatste bladzijde van dit relatief dunne boekje zou je meteen opnieuw willen beginnen. Heel erg mooi!