Normal People

Hoe beweeg je in de liefde? Hoe beweeg je in jezelf, knooppunt van zoveel dingen die aan je trekken? Hoe beweeg je in het complexe netwerk van sociale codes en verwachtingen? Hoe overleef je dat alles in de wereld van vandaag? Die vragen zouden je op weg kunnen helpen om te kijken naar de wonderlijk mooie roman die Normal People van Sally Rooney (vertaald als Normale mensen) is. Ze zouden kunnen helpen om te zien hoe ingenieus het boek in elkaar zit. Tegelijk zouden ze tussen jou als lezer en het boek kunnen komen, een boek dat zo vanzelfsprekend zichzelf is dat het soms niet opvalt hoe goed het is. Een liefdesverhaal over twee (wat ingewikkelde) jonge mensen in een (wat ingewikkelde) wereld en tijd. Een liefdesverhaal dat geheel zichzelf is, met twee personages die je vanaf de eerste pagina in je hart sluit. Als lezer wil je hen leren kennen. En zodra ze bij elkaar zijn, in verlangen of in falen, is het alsof de kleuren veranderen.

Het boek is het verhaal van Marianne en Connell. Ze wonen in een klein stadje in Ierland. Ze komen uit verschillende werelden. Zij komt uit een gegoed milieu, woont met haar moeder en broer in een groot huis en is op de middelbare school een beetje een outcast. Hij komt uit eer armere context, is zoon van een alleenstaande moeder die als poetsvrouw werkt in het huis van Marianne. Hij is populair op school. Ze zijn allebei slim, houden van boeken. Ze leren elkaar kennen, en meteen is er een merkwaardige klik, die ze zelf niet helemaal begrijpen of willen begrijpen. Ze cirkelen om elkaar heen, in aantrekken en afstoten.

Het boek beslaat een periode van enkele jaren, tussen 2011 en 2015. Elk hoofdstuk lijkt een momentopname, soms enkele maanden, soms enkele minuten later. Je kijkt door de ogen van die twee mensen die hun weg zoeken in het leven. Op een erg mooie en subtiele manier worden er flashbacks ingepast in de hoofdstukken en wordt er geschakeld tussen tegenwoordige en verleden tijd. Dat alles gebeurt in een stijl die nergens te veel aandacht op zichzelf trekt, maar ongelooflijk trefzeker is. Alles klopt. De zinnen moeten zo zijn.

Marianne en Connell voeren een ingewikkelde dans uit met elkaar. Hij voelt zich aangetrokken tot Marianne, maar wil niet dat anderen dat zien. Hij voelt zich in de war door het verschil in klasse, hoewel hij daar bij haar weinig last van heeft. Het duurt even eer hij aan zichzelf durft toegeven dat hij literatuur wil gaan studeren. Wanneer hij samen met haar in Dublin terechtkomt en daar studeert voelt hij zich sociaal ontheemd. Hij wordt een beetje de outcast. Zij lijkt de omgekeerde beweging te maken. Ze leert zich bewegen in sociale contexten die haar vroeger niet zouden hebben gelegen. Ze krijgt veel mannelijke aandacht. Ze komen telkens terug bij elkaar uit, duwen elkaar weer weg, doen elkaar pijn, maar houden elkaar toch telkens in de gaten.

Het is echt indrukwekkend mooi hoe de schrijfster die dans tussen Marianne en Connell beschrijft. Twee jonge mensen die in een tijd leven waarin ze een vrijheid hebben, of zo lijkt het toch, die oudere generaties niet hadden. Een tijd waarin je niet meer moet passen in de oude gietvormen, maar die tegelijk daardoor ook erg ingewikkeld kan zijn. De voortdurende twijfels over wel of niet een verbinding aangaan, over hoe anderen naar je kijken en over je oordelen. De subtiele misverstanden. De kwetsuren die op die kleine ultieme momenten ervoor zorgen dat je net het verkeerde zegt of doet. Het gaat over liefde, maar het gaat ook over macht. Het besef van de macht die je over een ander hebt of zou kunnen hebben.

Het is of het telkens een beetje kantelt, waardoor je elke keer van een lichtjes andere hoek naar die twee mensen kijkt. Vaak hoop je stiekem dat het nu eindelijk eens goed komt, wat waarschijnlijk een onbewust romantische verwachting is (maar ook iets zegt over hoe een roman werkt en werkte en hoe je ook met die codes kunt spelen). Maar naarmate het verhaal vordert zie je steeds beter hoe zij en hij in de tijd en een sociale context (klein en groot) geworpen zijn en daarmee om moeten gaan. Een maatschappij waarin bepaald gedrag van mannen verwacht of getolereerd wordt, en hoe je je daar tegenover verhoudt. Een gezin waarin geweld ‘normaal’ was en wat dat met je doet. Complexe codes over liefde, relaties en seks en niet weten of je er zelf wel in past. De angst om te vroeg of te laat de goede keuzes te maken.

Als lezer voel je meteen van bij het begin van het boek dat die twee tot elkaar gedoemd zijn. Ze doen elkaar pijn, zijn onhandig en liggen in de knoop met zichzelf. Maar tegelijk voel je aan alles de intensiteit van hun band. Ze weten niet goed hoe ze normale mensen moeten zijn en of ze dat wel willen of kunnen zijn. Maar je weet dat ze op een bepaalde manier alleen maar samen kunnen zijn, ook al zijn ze dat niet in de echte wereld. Sally Rooney slaagt erin om zonder al te veel uitleg ongelooflijk dicht bij haar personages te komen. Zo is het erg mooi hoe ze de lichamelijke reacties beschrijft van binnenuit, hoe iets in je lichaam ineens helemaal kan veranderen door een bepaald gebaar of een woord. Zo verweeft ze het motief van macht, in relaties, gezinnen en de maatschappij, op een heel ingenieuze manier in het verhaal.

Sally Rooney heeft met Normal People een boek gemaakt dat bijna onopvallend fonkelt, de hele tijd. Regelmatig is het alsof de kleuren intenser worden. Je voelt je als lezer dankbaar dat je van zo dichtbij mag meemaken hoe twee mooie jongen mensen, gedeukt door het leven, elkaar veranderen. Het boek voelt weinig zin om toe te geven aan je romantische verlangens of aan de schema’s uit een klassieke roman. Tegelijk is het een heel intense en eigentijdse vorm van een klassiek liefdesverhaal dat niet klassiek is. En daar gaat dan weer een soort troost van uit. Het kan dat je elkaar verandert, beter maakt. Het kan dat je het wel redt in het leven. Heel mooi.