Here We Are

De dingen kantelen in het leven, soms in heel kleine momenten. Misschien kom je net daardoor op een ander spoor. En even later ben je iemand anders geworden. En zo kantelt ook de tijd. Je weet niet altijd hoe kwetsbaar je bent. Je kunt de illusie overeind houden, maar onderhuids bewegen de dingen verder. Verlangen en verdriet, ze worden zichtbaar, daar waar het water het land raakt. Het is alsof de verhalen je aanraken, in Here We Are (vertaald als Hier zijn we), van de Britse auteur Graham Swift. Het is een heel erg mooi klein boek, dat tegelijk iets groots heeft.

Het centrale moment in het boek bevindt zich in 1959, aan het einde van de zomervakantie. Op de pier van Brighton in een theaterzaal wordt een revue opgevoerd, met allerlei acts. Het is bijna het einde van een tijdperk, want de televisie doet zijn intrede in de huiskamers. Jack is de ceremoniemeester die alles aan elkaar praat. Bij het begin van het boek staat hij in de coulissen, klaar om op te gaan. Een succesvolle act is die van Ronnie en Evie, artiestennaam Pablo en Eve. Ronnie is een goochelaar, een illusionist. Evie is zijn mooie assistente. Naarmate de weken vorderen, schuiven ze op in de volgorde en worden ze de hoofdact. Die zomer is een keerpunt. Er is iets gebeurd, zo wordt al snel aangekondigd.

Evie kijkt in 2009 terug op haar leven sinds dat moment. Ze is sinds kort de weduwe van Jack. Ze maakt zich klaar voor een lunch, op de eerste verjaardag van zijn dood. En ze denkt terug aan toen. Ronnie had haar via een sollicitatie tot zijn assistente gekozen. Ze waren erg goed op elkaar ingespeeld. Ze waren ook verloofd. Na zijn aankondiging ging Jack steeds vanuit de zaal kijken naar hen, of naar haar.

Het leven van Ronnie komt uitgebreid aan bod. Als kleine jongen moet hij bij het begin van de oorlog weg uit Londen. Zijn moeder blijft daar. Samen met heel veel andere kinderen wordt hij weggehaald om op het platteland, in zijn geval in Oxfordshire, bij een koppel te gaan wonen, ver weg van de bombardementen op de hoofdstad. Eric en Penny, de mensen bij wie hij intrekt, hebben zelf geen kinderen en geven hem een warme thuis. Ronnie wordt een andere jongen. Het is Eric die hem inwijdt in het goochelen. Ronnie raakt erg gehecht aan zijn pleegouders en wordt iemand, in de kunstjes die hij steeds beter beheerst. Als de oorlog voorbij is en hij zijn moeder terugziet, zijn ze als vreemden voor elkaar. Hij gaat naar het leger en leert daar Jack kennen. Die zegt hem dat hij op zoek moet gaan naar een assistente om zijn show aantrekkelijk te maken.

De kern van het verhaal is op zich niet zo spectaculair, het is de manier waarop de auteur het tot een boek heeft gemaakt die het zo sterk maakt. Met de jaren zijn de boeken van Swift steeds dunner geworden, zo lijkt het wel. Het verhaal is ingedikt tot zijn essentie. De hoofdstukken volgen organisch op elkaar, bewegen heen en weer tussen de personages en in de tijd. En dat werkt wonderlijk goed. Soms is er een verteller die met een afstand naar de dingen kijkt, soms zit je in het hoofd van een van de personages. Soms lijkt het of de dingen op een nuchtere manier beschreven worden, maar de heel nauwkeurig geformuleerde zinnen en de opbouw van de fragmenten zorgen ervoor dat het verhaal een ander, meer universeel, niveau krijgt en dat de tragiek zich laat voelen in kleine details. Je ziet hoe de personages op een bepaald moment iets net wel of net niet doen, waardoor de loop van de dingen dan een andere wending krijgt. In de gepolijste zinnen vind je woorden of beelden die zomaar aan je voorbij zouden gaan als je niet goed zou opletten en die dan later in het boek weer opduiken. Je moet traag en aandachtig lezen en het ademende ritme van het boek volgen.

De dingen gaan zoals ze gaan. Mensen doen wat op dat moment het beste lijkt of wat bewust of onbewust overeenkomt met wat ze eigenlijk willen. In tweede instantie blijkt er telkens een diepere laag te zijn, waar mensen onzeker zijn of angstig of verdrietig, of vervuld van spijt. Daar is er onvermogen of vervreemding. Zoveel dingen zijn nooit uitgesproken of opgehelderd. Mensen komen net te laat bij elkaar om die dingen te zeggen die ze nog wilden zeggen. Ze hopen stiekem dat een ander er nog is en meekijkt over de schouder. Ze kunnen ineens wankelen door iets kleins dat gebeurt.

Je weet als lezer niet juist hoe Swift het doet, maar er is een heel bijzondere kwaliteit in hoe hij schrijft. Het boek is licht en zwaar tegelijk, klein en groots. Er is een ritme in de zinnen en er zijn veel bijzondere woorden. Als je daar in kunt komen, is het alsof je raakt aan allerlei andere verhalen. Er is een kleur in het boek die tegelijk melancholisch en komisch is. Misschien spiegelt de magie van wat er op het podium gebeurt zich wel in de magie van wat woorden in een boek kunnen doen.

Here We Are is een boek om traag en met tedere ogen te lezen.