Gekromde tijd in Krems

Oudere mannen dolen door de tijd. Ze zijn ergens in een fase na aanbeland, na de dingen. Enigszins willoos, en enigszins verloren. In hun eigen tijd zouden ze terug kunnen kijken naar vroeger, zou er een soort logische lijn kunnen zijn van toen tot nu, maar die is er niet. Wat ze zien in dat toen lijkt futiel of is niet meer te vatten. En terwijl ze er geen greep op hadden, is de rest van de wereld verder gedraaid. Die tijd lijkt zich los te maken van hun leven. Waar zijn ze ergens? Tussen nu en de toekomst, terwijl er een overdaad aan verleden is. In hun hoofd lopen de tijdlijnen van vroeger en nu door elkaar. Misschien is alles wel één groot nu.

Die vragen sluimeren door de vijf kwetsbare verhalen in Gekromde tijd in Krems van Claudio Magris. In elk verhaal mijmert een oudere man over het leven dat was, over die wat drassige plaats in het nu waar ze zijn terechtgekomen. Er is nog wel een soort drang om vooruit te gaan, om te doen, en tegelijk is er een machteloosheid tegenover een werkelijkheid die ontsnapt. Er is een man die vroeger bedrijfsleider was en met een wat leeg gevoel terugkijkt op die hele tijd. Hoe onaangenaam hij het vond om opdrachten te moeten geven. Hoezeer hij toch mee dreef in iets wat zich aandiende. Hoe hij thuis ook een soort rol speelde in zijn huwelijk. Hoe hij nu een nieuwe plek zoekt als toeschouwer, als portier in een gebouw. Er is een man die ooit een redelijk goede conservatoriumdocent was en al jarenlang muzieklessen geeft aan iemand die nu zelf een maestro zou kunnen genoemd worden. Er is een besef van een leeg ritueel dat hij vervulde en dat nu wordt verder gezet door iemand anders. Er is een man die een lezing gaat geven en nadien wordt uitgenodigd voor een etentje. Daar vertelt iemand een verhaal over een bijzondere vrouw die hij vroeger zou gekend hebben en die over hem sprak. Hij denkt dat het verhaal niet kan kloppen en belt haar. Vanaf dat moment lijken heden en verleden in elkaar te kantelen in een duizelingwekkende dans. Het thema van de tijd die in elkaar vloeit, tot een ondeelbaar nu, is als een soort sleutel voor de vijf verhalen. Misschien zegt het iets over hoe je de tijd ervaart als je oud bent. Misschien zegt het iets over een verlangen naar iets dat had kunnen zijn. Misschien is er een besef van de betekenisloosheid van dingen waar je een heel leven mee bezig was die op een drukkende manier weegt op het nu. Het nu dat in werkelijkheid in een fase van eindigheid is. Er is een man, een schrijver, die een prijs gaat krijgen. Hij zit aan de tafel te kijken naar andere mensen die iets over hem zullen vertellen, die hem zullen loven. Hij lijkt in een dissociatie van zichzelf te zijn en probeert vriendelijk te blijven. De momenten van vervreemding lijken eindeloos lang te duren. En er is een man die toekijkt naar acteurs die een film spelen die over zijn leven gaat. Hij voelt weerstand, de dingen kloppen niet, ze waren niet zo, denkt hij. Tegelijk beseft hij dat hijzelf, op dat moment in de tijd toen, even weinig wist als de acteur nu. Misschien was het boek dat van de gebeurtenissen is gemaakt even onwaarachtig als de film die nu over het boek gemaakt wordt. De dingen ontsnappen in de tijd.

Doorheen die verhalen zijn nog allerlei heel mooie lijnen geweven. Over het gewicht van de oorlog. Over die merkwaardige stad die Triëst is, die steeds schurende plek waar culturen en geschiedenissen samenkomen. Over Midden-Europa. Over de zee, die aantrekt en wegduwt. Over grenzen en mensen die altijd aan de andere kant van de grens zijn, altijd een beetje ontheemd. 

Claudio Magris schrijft zinnen die heel subtiel zinderen van ingehouden schoonheid. Ze zijn heel erg mooi vertaald door Linda Pennings. Er zijn zoveel verhalen die bewegen en die telkens heel even worden aangeraakt. Het is er allemaal, ergens net onder de oppervlakte. Het gewicht van de tijd, het onvermogen, de scheuren van de geschiedenis die door je heen lopen, de vervreemding, het falen, de liefde, … De verhalen laten iets zien van wat het betekent om oud te zijn en wat dat doet met het besef van de tijd die in je lichaam beweegt. De tijd die helemaal niet lineair is maar veeleer een permanente tegenwoordige tijd, met lagen die door elkaar schuiven, vloeiend en in een cirkel. Wie we waren en wie we zijn, het is allemaal even onvatbaar. Het wordt allemaal heel subtiel verteld, met kleine tedere details die vaak veel melancholie verhullen. Gekromde tijd in Krems is heel bijzonder. Een dun boekje, maar zo vol van verhalen.