Het leven speelt met mij

Littekens die generaties worden doorgegeven. Van moeder op dochter. Dochters die door het leven dolen, en nog steeds ergens de liefde van hun moeder zoeken die ze nooit kregen. Een moeder die voor een voor haar onmogelijke keuze komt te staan tussen de liefde voor haar overtuiging en haar man, en die voor haar kind. De wonden die de tijd niet heeft geheeld, maar die misschien wel kunnen gaan liggen in de verhalen. Het zijn de lijnen in de heel erg mooie en aangrijpende roman Het leven speelt met mij van de Israëlische auteur David Grossman.

De spil van het verhaal is Vera. Die is ondertussen 90 jaar. Als jonge joodse vrouw woonde ze in het Joegoslavië van Tito, waar ze actief was in het verzet tijdens de oorlog. Na de oorlog bleef ze overtuigd communiste, samen met haar echtgenoot. Ze kregen een dochter, Nina. Tito voerde echter gruwelijke zuiveringsoperaties uit tegenover communisten die hij ervan beschuldigde samen te zweren met Stalin, met wie Tito gebroken had. De man van Vera wordt opgepakt en pleegt zelfmoord. Vera wordt voor de keuze gesteld: publiek haar man afvallen of opgesloten worden. Ze blijft trouw aan haar onvoorwaardelijke liefde voor haar man en aan de waarden waarin ze geloofde. Ze wordt gevangengezet op het eiland Gili Otik, een soort concentratiekamp voor ‘interne vijanden’. Ze wilde haar man niet verraden, maar zorgt er zo voor dat haar dochter, op dat moment 6 jaar, zich verraden voelt door haar moeder. Vera overleeft het eiland en trekt naar Israël om in een kibboets te gaan wonen. Daar trouwt ze opnieuw met een man die al een zoon heeft, Rafi. Rafi wordt door een levenslange tragische liefde verbonden met Nina. Samen krijgen ze een dochter Gili. Nina is zowat haar hele volwassen leven op de dool, in onmin met haar moeder Vera. Ook Gili voelt zich verlaten door haar moeder. Vera is in de loop van haar leven uitgegroeid tot een soort matriarch van de grote familie waarin ze is terechtgekomen. Ter gelegenheid van de negentigste verjaardag van Vera komt iedereen weer samen.

Het boek wordt verteld door de ogen van Gili. Die wil het levensverhaal van haar oma tot een film verwerken. Het voornemen leidt ertoe dat Vera, Nina, Rafi en Gili samen terug gaan naar Kroatië. Om de geboortestreek van Vera te leren kennen, maar vooral ook om terug te keren naar het vreselijke eiland waar Vera gevangen zat. De film in wording wordt een structurerend element in het boek. Gili wil iets begrijpen over Vera en Nina, Nina wil iets begrijpen over Vera en zo over zichzelf. Ze willen elkaar iets geven. Tussen dit alles door is er nog een verhaal in het verhaal. In een aantal fragmenten krijg je als lezer het verhaal van Vera op het eiland, door haar ogen gezien.

In omtrekkende bewegingen worden, laag na laag, de verhalen van de gedeukte levens van deze drie vrouwen onthuld. Vera – haar personage is gebaseerd op een echt bestaande persoon – is een complexe vrouw. Ze is sterk als een rots, blijft haar hele leven onbevreesd voor haar idealen ijveren. Ze is trouw aan de grote liefdes in haar leven. Ze wordt het stuwende middelpunt van een familie die haar heeft opgenomen, als een soort oermoeder. Tegelijk lijkt er een niet meer te herstellen breuk te zijn met haar eigen dochter. Ze heeft een keuze gemaakt in een erg moeilijk dilemma waarbij er voor haar maar één optie mogelijk was. Haar dochter betaalt daarvoor de prijs, en in tweede instantie ook haar kleindochter, met wie ze wel een heel nauwe band heeft. De breuk tussen Vera en Nina lijkt zich te herhalen in die tussen Nina en Gili.

Nina heeft het meest geleden onder de hele situatie. Ze is een vat vol tegenstrijdigheden. Ze doolt door het leven, op allerlei plekken in de wereld, ver van huis. Als een borderliner stort ze zich in een eindeloze reeks onbevredigende relaties met mannen. Gili is kwaad op haar moeder. Rafi blijft, ondanks alles wat er gebeurd is, iets in zich houden van de onvoorwaardelijke liefde die hij voor haar voelde op het moment dat hij haar voor het eerst zag. Ze worstelen allemaal met hun trauma’s en schuren in hun onvermogen tegen elkaar aan.

David Grossman beschrijft al die verhalen met veel liefde. Het is geen heldenverhaal. Je bent erg onder de indruk van het leven van Vera, en tegelijk zijn er stukken van haar die je niet begrijpt. Nina wordt in haar onvatbaarheid en wisselvalligheid met veel mededogen getoond. In haar zie je hoe trauma’s werken. Ze lijkt het ene moment brutaal en harteloos, het andere als een klein kind dat smacht naar de liefde van haar moeder. Gili is kwaad, en kan zich verschuilen achter de camera. Die staat dan weer voor de sterke band die ze met haar vader Rafi heeft. Af en toe worstelen de verhalen met de structuur van het boek. Het kader van de filmopnames wringt soms een klein beetje, al geeft het ook de kans om de personages naast elkaar te laten bewegen.

Het leven speelt met mij is een heel bijzonder boek. Het laat je als lezer kijken naar alle facetten van menselijke kwetsuren en het verlangen naar liefde en zingeving. Zoals steeds doet David Grossman dat met veel zachtheid en warme menselijkheid. Het boek oordeelt niet over de keuzes die mensen in hun onvermogen maken. Het sleept je mee in een heel bijzonder levensverhaal en leert je iets over de liefde in al haar vormen.