Iets over mannen

Ik kreeg dit boekje van mijn zus. Ik kende Grayson Perry nog niet (wat ongetwijfeld aan mij zal liggen).

Hij heeft het over mannelijkheid, of beter over vormen van mannelijkheid. Het is niet ‘de’ grote, systematische analyse, maar wel een mooi, persoonlijk meanderend verhaal over waar een welbepaalde vorm van mannelijkheid vastloopt en voor al te veel maatschappelijke ellende zorgt. Hij heeft het over mannelijkheid in vier terreinen: macht (hoe mannen een groot deel van onze wereld domineren), voorkomen (hoe mannen zich kleden en uiten), geweld (hoe mannen hun toevlucht zoeken tot misdaad en geweld) en emoties (hoe mannen voelen). Heel veel originele beschouwingen, vaak erg komisch, die tegelijk wel naar de kern van een aantal kwesties gaan. Soms een beetje generaliserend, soms in verhalen die zelf een beetje vastlopen of het niet altijd weten, maar vaak heel pertinent.

De lijn waar hij naartoe werkt, in omcirkelende bewegingen, is dat we nood hebben aan een soort mannelijkheid dat aangepast is aan deze tijd en niet vervalt in nostalgie naar een tijd die (gelukkig) voorbij is en in veel opzichten nooit bestaan heeft. Dat veel mannen in de war zijn, zich vragen stellen over hun identiteit als man, manieren zoeken om om te gaan met ervaringen van verlies, dat is duidelijk en dat verdient aandacht. Maar het antwoord daarop is niet net die patronen versterken die tot al te veel miserie en onrecht hebben geleid. De weg vooruit ligt niet in een ‘terug’ of ‘we mogen weer’, maar integendeel in een zoeken naar een pluraliteit van mannelijkheden die passen in een wereld van de 21^ste eeuw, een wereld van diversiteit, waar onder meer dankzij de strijd van de internationale vrouwenbeweging, nieuwe verhoudingen in beeld begonnen te komen. Een mooi citaat vat het goed samen: "The 'ideal' future might just be increasing tolerance and celebration of a spectrum of masculinities born out of increasing awareness of what feels good for the individual and for society. Ongoing, pluralistic, messy negotiation may be the best I can offer you, but it is a damn sight better than the suicidal rigidity of the cliché of masculinity held on to by so many."

Het lijkt misschien zo vanzelfsprekend, maar op veel plekken in de wereld zien we deze dagen net het omgekeerde. Ik kan eerlijk gezegd niet bij benadering beschrijven hoeveel pijn me dat doet. Er is de bijzonder verontrustende opkomst van allerlei vormen van hypermasculiniteit, met uitgesproken toxische mannelijke leiders. Er zijn zogenaamde ‘tech bro’s’ die ineens vinden dat we ‘opnieuw nood hebben aan meer mannelijke energie’. Er zijn mannen die vinden dat ze op een of andere manier een soort ‘toestemming’ hebben gekregen om ‘weer’ man te mogen zijn, na de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Het maakt me letterlijk misselijk, hoe die nieuwe cultuuroorlog onder het mom van een strijd tegen ‘woke’ vooral een onverholen pleidooi is voor privileges voor witte, rijke, zelfgenoegzame venten, waarbij vrouwen weer ‘hun plaats’ moeten kennen, waarbij mensen van kleur uit beeld moeten verdwijnen en waarbij al wie niet in binaire hokjes past vanaf nu officieel niet meer bestaat. Onder al die brutale agressie zit zoveel onzekerheid en angst die die kleine bange mannen proberen te overstijgen in een akelige vlucht vooruit in een vorm van mannelijkheid die opnieuw een spoor van vernieling zal nalaten en die voor heel veel mannen trouwens absoluut nefast is. In de spiegel kijken naar je eigen kwetsbaarheid, daar niet van weglopen en er iets mee proberen te doen, dat zou getuigen van echte moed, wat mij betreft.

Ik denk dat het meer dan terecht is dat we kijken naar al die vormen van verlies en mee perspectieven zoeken waardoor mensen een soort ‘sense of place’ kunnen terugvinden in deze ingewikkelde wereld. Maar in alle eerlijkheid, ik kan me geen enkel universum indenken waarin de oranje man van de VS ook maar in eender welk opzicht een voorbeeld kan zijn voor een mannelijkheid die ons naar de toekomst kan brengen. Hoe abstract het ook lijkt, ik voel wel wat voor die pluraliteit aan mannelijkheden waar Grayson Perry het over heeft.

De verantwoordelijkheid om de invulling van wat mannelijkheid wel zou kunnen zijn, weg van de toxische destructiviteit van de verleiding van de hypermasculiniteit, mee in handen te nemen ligt natuurlijk bij mannen. Al te vaak hebben we dat gevecht overgelaten aan vrouwen, en dat is een zwaktebod. Ik ken gelukkig zoveel geweldige mannen die elke dag laten zien hoe het wel kan. Die wekelijkheid bestaat naast nog steeds immense problemen, zoals de cijfers over het structurele geweld tegen vrouwen bewijzen.

In een interessant interview in de krant (DS) zegt theatermaker Anne-Laure Vandeputte, naar aanleiding van haar voorstelling My body as a commodity nog het volgende: “MeToo maakte er ook een publiek debat van. We wéten dit. Maar vervolgens is er toch een aanrander democratisch verkozen tot president van Amerika. Leuzen als 'Your body, my choice' zijn in opmars. Moet ik dat dan nog een keer expliciet benoemen op een podium? Zeggen dat het patriarchaat pokkeschadelijk en gevaarlijk is? In de hoop dat er een licht aangaat in het hoofd van een Andrew Tate-fan? Ik heb daar eigenlijk geen zin in.”

Bij het einde van zijn boekje heeft Grayson Perry het over ‘mannenrechten’. Hij stelt dat de old-school mannelijkheid vaak weinig ruimte laat voor keuzes. En dat zou net in de kern kunnen zitten van een mer pluralistische mannelijkheid. Hij omschrijft de rechten als volgt: the right to be vulnerable, the right to be weak, the right to be wrong, the right to be intuitive, the right not to know, the right to be uncertain, the right to be flexible, the right not to be ashamed of any of these. Die dingen lijken misschien vanzelfsprekend, tot je met die focus gaat kijken naar de afwezigheid van de waarden die in die rechten verondersteld zijn bij die akelige mannen die zichzelf ‘leider van de wereld’ wanen en elke dag nog meer schade aanrichten. Een deel van de kwestie die we moeten aanpakken heeft wel degelijk te maken met een vorm van mannelijkheid die gevaarlijk is, en waarvoor er alternatieven bestaan. Laten we die dimensie vooral in beeld houden. En de verantwoordelijkheid om dat te doen ligt dus ook bij mannen zelf, wat mij betreft.