1q84

Konden zij niet bij elkaar komen? Was het water veel te diep? Of lukt het wel, uiteindelijk? En wat is dan wel het water tussen de koningskinderen? Het zou een manier kunnen zijn om iets te zeggen over 1q84, de trilogie van de Japanse schrijver Haruki Murakami. Een wervelwind in drie kloeke delen van telkens een 400 bladzijden. Een rondreis in het geheel eigen Murakami-universum, dat in zijn ‘onwerkelijkheid’ heel veel zegt over de hedendaagse ‘werkelijkheid’. En in die werkelijkheid overwint de liefde uiteindelijk toch, al lijkt Murakami te suggereren dat je daarvoor een stap in een eigen werkelijkheid, die van de liefde, moet zetten.

Zo klinkt het misschien allemaal heel abstract en zweverig, maar al bij al is het helemaal niet zo moeilijk om je vanaf de eerste bladzijde op sleeptouw te laten nemen door de vertelkracht van de auteur. In 1q84 staan twee personages centraal: Aomame en Tengo. In delen een en twee wordt het verhaal verteld in hoofdstukken die afwisselend de ene en daarna de andere aan het woord laten. In het derde deel komt er nog een derde focus bij.

Aomame werkt als instructrice in een sportschool en is daarnaast ook nog huurmoordenares, gespecialiseerd in het uit de weg ruimen van foute mannen, en dat zonder sporen na te laten. Tengo geeft wiskunde in een bijschoolinstituut en is daarnaast schrijver van allerlei teksten. Met zijn eigen literaire carrière lijkt het voorlopig niet erg te vlotten.

Via een soort nooduitgang midden op een snelweg komt Aomame terecht in wat een parallelle werkelijkheid lijkt. Zij noemt die 1q84 (q staat voor question mark). Dat is niet zozeer een wereld naast de echte (die van 1984), in de zin van ‘op een andere plaats’. Het is geen andere plaats, maar het lijkt alsof de werkelijkheid lichtjes verschoven is. Niet iedereen lijkt dat te zien, zo blijkt.

Tengo wordt betrokken bij het herschrijven van een manuscript dat ingezonden werd voor een literaire wedstrijd. Het verhaal ‘Een pop van lucht’, van een tot dan onbekend meisje van zeventien, Fukaeri, heeft een merkwaardige aantrekkingskracht, maar heeft nood aan een betere vorm. Tengo zal daarvoor, als een soort ghostwriter, zorgen. Het boek wordt een heuse bestseller, maar trekt Tengo ook in een kluwen van beangstigende en gevaarlijke gebeurtenissen.

Naarmate het boek vordert, wordt het al snel duidelijk dat Aomame en Tengo via die gebeurtenissen met elkaar verbonden zijn. Een cruciaal moment uit hun kindertijd in de lagere school is voor beiden levensbepalend. In dat moment ligt een ultieme liefde besloten. Het hele boek is een queeste om die graal terug te vinden.

Te veel vertellen over het eigenlijke verhaal zou de leespret kunnen bederven. Centraal in alle spannende gebeurtenissen staat een gevaarlijke religieuze sekte. Aomame krijgt haar moordopdrachten van een Oude Dame. Wanneer ze begint aan de moeilijkste opdracht die ze ooit kreeg, komt ze op het terrein van die sekte. Tengo doet met het verhaal van Fukaeri van zijn kant hetzelfde. De basis voor een forse clash is gelegd.

In de wereld van 1q84 zijn er allerlei krachten aan de gang bij die clash. Krachten die elkaar als yin en yang oproepen, versterken en ook in evenwicht houden. Er zijn de Little People. Er zijn de poppen van lucht. Er zijn personages die als een doorgeefluik de kieren laten zien waardoor het goede zichtbaar wordt. Het is allemaal een beetje mysterieus soms, en veel van de mysteries worden ook niet opgelost of uitgelegd, maar dat hoort bij de onnavolgbare atmosfeer van de boeken van Murakami.

Aomame en Tengo zijn eenzame personages, die zo goed als richtingloos door hun leven in een vervreemde werkelijkheid dobberen. Het avontuur waarin ze betrokken worden, schudt hun levens dooreen, maar geeft hun nog geen ultieme zin. Wat die zin is, zal voor hen slechts langzaam duidelijk worden, al zie je als lezer al veel eerder waar het naartoe gaat (hoop je dan toch). Aomame kende enkele contacten die op een diepere vriendschap leken, en krijgt daarna een band met de Oude Dame. Tengo heeft een losse relatie met een oudere getrouwde vrouw, en wordt in de loop van het verhaal naar zijn stervende vader getrokken.

Voor je aan de finale ontknoping komt, heb je weer heel wat heerlijke ‘vintage Murakami’ gekregen: merkwaardige beelden, verhalen over muziek, beschouwingen over het schrijven, erotiek, het koken van ‘eenvoudige maaltijden’, filmische en thrillerelementen, een verlopen detective, verwijzingen naar de studentenopstanden in de jaren 60. En bovenal is er die heel eigen stijl van Murakami: koel en warm tegelijk, vervreemdend en romantisch, realistisch en dromend. En zoals steeds leest het als een razende trein. Gulzig slok je alle pagina’s op.

Tussen deel twee en deel drie lijkt er een klein beetje een stijlbreuk te zijn. Vanaf het derde deel wordt een derde focus aan die van Aomame en Tengo toegevoegd, die van Ushikawa. Dat derde deel vormt vooral de afwikkeling van wat opgebouwd is in de eerste twee delen. De spankracht ervan is iets minder. Soms lijkt het wat op een film waarin alle stappen van de afwikkeling een voor een worden getoond, en waarin de spanning in dat vertragende tijdsverloop zit. De uiteindelijke ontknoping is ontroerend maar ook heel breekbaar. Geen climax met bombastische violen, maar veeleer een naakte (voorlopige) rust, zonder beloftes.

1q84 is dan misschien net iets minder goed dan De opwindvogelkronieken, het blijft een zinderend en meeslepend boek. Als geen ander kan Murakami ook in 1q84 via zijn tussen werkelijkheden bewegende tekst een krachtig beeld geven van de vervreemdende hyperrealiteit van de moderne mens die in een kille consumptiewereld op zoek gaat naar momenten van verbondenheid en zin, niet in tragische daadkracht, maar in een bijna willoze en illusieloze verstilling. Vergeleken met vroegere boeken wordt de kracht van de liefde, als een bewuste ‘leap of faith’, meer benadrukt. Het kan zijn dat je daarvoor niet alleen uit de ‘gewone’ maar ook uit de parallelle werkelijkheid moet stappen, om enkel met de liefde verder te gaan. Het is een eenzame en naakte keuze die Murakami ons voorlegt, maar wel een heel mooie.