Een klein leven vertelt het verhaal van vier vrienden. We volgen hen door een groot stuk van hun leven. Willem is een acteur. Malcolm is een architect. JB is een kunstenaar. Jude is een advocaat. Ze hebben elkaar leren kennen tijdens hun studies en zoeken hun weg in het leven in New York. In het boek kun je geen specifieke tijdsaanduidingen vinden. De tijd is een beetje gestold, de focus komt zo helemaal op de relaties tussen de mannen.
In het begin van het boek wisselt het perspectief af tussen de vier mannen. Je voelt al wel een beetje dat Jude wat teruggetrokken lijkt. En langzaam maar zeker komt hij meer centraal te staan in het verhaal. Hij is de spil waar het boek om draait. Het is in de tweede helft van het boek vooral de relatie tussen Willem en Jude die vooraan in beeld komt te staan.
In stappen vooruit – met vooraankondigingen – en stappen terug – met flashbacks – sijpelt het tragische verhaal van Jude in het boek binnen. Onherroepelijk. Telkens een stapje verder in de duistere krochten van een tragisch en gruwelijk verleden. Jude kwam als wees in een klooster terecht, en werd daar al het slachtoffer van misbruik. Hij werd meegenomen door een van de broeders, waarna het misbruik doorgaat, en zich verder zet in volgende stappen. Na al die vreselijke ellende zal hij er toch nog in slagen te gaan studeren en een plek te veroveren in de maatschappij. Maar het verleden heeft een heel erg zware stempel gedrukt op hem. Zijn lichaam is gekwetst, maar de diepe littekens zitten ook in hem.
Aan de buitenkant is hij een succesvolle advocaat. Aan de binnenkant moet hij het onmogelijke doen om de demonen van toen op een afstand te houden. Hij snijdt zichzelf. Hij vindt het extreem moeilijk om vormen van liefde toe te laten, terwijl hij er diep vanbinnen ook zo naar verlangt en er nood aan heeft. Hij heeft eindeloos veel mechanismen ontwikkeld om (letterlijk) te overleven, en dat zijn evenzoveel wallen die hij om zich heen heeft gelegd om zich te beschermen.
Rondom hem bewegen zijn vrienden, zijn zelfgekozen en –gevonden familie. De vier vrienden blijven rond elkaar heen cirkelen, zijn er voor elkaar, en blijven ondanks moeilijke momenten op een aandoenlijke manier loyaal aan elkaar. Er is een dokter die onvoorwaardelijk voor hem kiest. Er is een van zijn professoren die hem als zoon zal adopteren. Ze botsen tegen de geheimen, ze lopen zich te pletter tegen al die wallen, en langzaam maar zeker krijgen ze inzicht in wat er werkelijk gebeurd is.
De gruwelverhalen zijn diep schokkend. Je hoopt dat het op zal houden, maar dat lukt maar ten dele. Maar aan de andere kant zijn er de intens mooie momenten van diepe vriendschap en liefde. Het is mooi om te zien hoe de vrienden hun eigen familie of relatievorm hebben gemaakt. Maar het is ook diep ontroerend om te zien met welke immense kracht Jude telkens opnieuw blijft proberen om in het leven te blijven, om ‘normaal’ te zijn. En het is ten slotte hartverscheurend om te ervaren hoe al die warme handen uiteindelijk machteloos blijken.
Het is ongelooflijk knap hoe de auteur dit boek opbouwt. De structuur zit heel erg slim in elkaar. De sprongen vooruit en achteruit bouwen de spanning steeds verder op en trekken je als lezer onherroepelijk mee in het verhaal. Misschien hoop je als lezer dat het sneller voorbij zal zijn, omdat het te veel om dragen is. Maar misschien is dat ook een soort hoop dat het gewoon niet waar is dat zoiets bestaat. Misschien heb je als lezer het gevoel dat je het nu wel gehad hebt met die Jude die zich elke keer tot in het absurde verontschuldigt voor wat hij deed en voor zijn onvermogen. Maar tegelijk kun je pas door de duur die het verhaal neemt, en door al die herhalingen, de noodlottige tragiek echt aanvoelen. De auteur zet de volumeknop soms behoorlijk hoog, maar dat is niet alleen bij de gruwelijke delen, het is ook bij de andere. In een melodrama zou dat de hele tijd netjes doorgaan. Maar dat gebeurt hier net niet. De stemming kan ineens omslaan, met een forse stijlbreuk (of beter volumewissel) van het ene naar het andere register. En naarmate je dichter bij het einde van het boek komt, is het alsof er een zekere gelaten rust over de woorden komt, daar hoor je zeker geen aanzwellende violen. De auteur gebruikt die literaire technieken op een erg slimme en tegelijk verraderlijke manier. Je hoopt stiekem dat je naar een ontknoping gaat die een vorm van vrede zal geven, maar dat is niet zo. De verslagenheid die je voelt is niet groots. Je bent als lezer doorheen die lange reis van het boek gegaan, je hebt samen met die andere personages alles gezien, alles geprobeerd, alles gehoopt, en je blijft met een machteloosheid achter die je alleen maar kunt aanvaarden.
Zeker voor mensen die nooit in hun omgeving zijn geconfronteerd met gevallen van misbruik, kan er een reflex zijn als lezer om te denken dat het nu echt wel genoeg is geweest, dat dat ene personage echt wel genoeg heeft meegemaakt. Die reflex is in zekere zin ook een vorm van zelfbescherming. Het is zo dat de auteur het personage veel laat meemaken. Maar het indrukwekkende van het boek is wat er daarna mee gebeurt. De manier waarop de auteur diep doordringt in wat die onvoorstelbare gebeurtenissen aanrichten in een mens is verbluffend. Het inlevingsvermogen van de auteur in de littekens in een lichaam (vanbinnen en vanbuiten), alleen te verzachten door nieuwe littekens, is heel erg bijzonder en ook heel moedig. Als lezer moet je voorbij het volume van de gruwel gaan om de werkelijke tragiek tot je te laten doordringen. Daar kom je in een andere logica, in een ander normaal. De grote kracht van het boek zit in de manier waarop het je over de drempels van wat je dacht te weten of hoopte te kunnen vertrouwen heen kan brengen om daar die smachtende ravage te kunnen zien. Je ziet daar de eindeloze pijn, maar je ziet ook de verpletterende kracht, met de moed der wanhoop, om te blijven leven. Daar zie je de grootmoedigheid van mensen die onmetelijk veel liefde zouden willen kunnen geven, maar moeten vaststellen dat hun armen te kort zijn.
Het kan zijn dat je als lezer ergens onderweg struikelt, waardoor je niet mee kunt of wilt gaan in dit boek. Het kan zijn dat je hoopte op meer zinnen die door hun stilistische schoonheid meer troost zouden kunnen geven. Dat kan. Maar je kunt je ook uit handen geven aan dit boek, waardoor je in een soms verwarrende draaikolk terecht kunt komen. Soms wil je het boek tegen de muur gooien. Wanneer je niet kunt lezen, tel je de uren af tot je er weer in kunt beginnen. En eens je bezig bent, voel je dat je moet doseren, omdat het je te diep raakt. Het kan zijn dat uren later de tranen ineens over je gelaat rollen. Als je je echt overgeeft aan het boek, moet je ook jezelf in de spiegel bekijken. Misschien zie je iets van je eigen angst, zie je iets van hoe je eigen littekens bepalen wat je huid voelt, zie je iets van hoe je zelf probeert normaal te zijn maar vanbinnen bang bent. Misschien sta je weer oog in oog met je eigen machteloosheid tegenover de pijn van een ander.
Het komt niet zo vaak voor dat een boek je zo diep kan raken als Een klein leven. Het is een boek dat je verandert, ook al weet je nog niet meteen hoe.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten