Shy

Je bent jong en er raast een storm door je hoofd. Je bent kwaad op alles en iedereen, en soms weet je niet meer zo goed waarom eigenlijk. Je hebt een hoop ellende veroorzaakt, het knaagt, maar je ziet niet meteen een manier om iets te doen met dat gevoel. Er zijn dingen waar je van houdt, maar die je als een geheime plek voor je houdt. Je zoekt liefde, maar eigenlijk wil je niet dat iemand dat ziet. Je bent een beetje verloren, al zijn er mensen die je proberen terug op weg te helpen. De samenleving stroomt dwars door je heen. Max Porter heeft met zijn nieuwe roman Shy een meerstemmig universum van woorden gemaakt waarin je mee kunt stuiteren in het hoofd van Shy. Net als dat hoofd is de roman als een plek waar literaire vormen en verwijzingen, manieren van spreken en verschillende registers door elkaar heen schuiven en schuren.

Shy is een jongen die op zijn vijftiende verblijft in Last Chance, een huis voor probleemjongeren, waar ze hun ‘laatste kans’ krijgen. Het verhaal speelt in Groot-Brittannië in 1995. De Tories zijn aan de macht. Het huis draait op de grote inzet van enkele mensen die er hun hele ziel in steken. Maar het zou kunnen dat het huis verkocht zal worden, waardoor ze weg zullen moeten. Het is een huis met een geschiedenis, met demonen, onder meer van jongeren die er eerder verbleven. Shy is enkele keren van school gestuurd, heeft een hoop mispeuterd en is onlangs gearresteerd. De relatie met zijn moeder en stiefvader is stormachtig. Hij wil een hoop dingen, maar die zijn ver weg. Zo zou hij graag eindelijk ook een keer seks hebben, maar zijn lichaam sputtert. De jongeren in het huis zijn hard voor elkaar, maar vormen tegelijk iets als een echte gemeenschap. Alle tektonische spanningen worden er zichtbaar.

Al die dingen razen onophoudelijk door het hoofd van Shy, putten hem uit en jagen hem tegelijkertijd op. Hij is kwaad op alles, op de hypocrisie in de maatschappij. Maar kwaad worden gebeurt ook vanzelf, stelt hij vast. Waarom het steeds weer gebeurt, weet hij niet altijd. Hij luistert fanatiek naar drum-’n-bass, zou er uren over kunnen praten. Die harde klanken brengen enige rust in zijn hoofd. Onder al die schijnbaar harde lagen zie je een gevoelige jongen, die op zijn manier op zoek is naar een plek en naar iemand die hem wil houden. Zijn geduldige begeleiders in het huis zien dat in hem, willen in hem blijven geloven. Voor Shy wordt het allemaal een beetje veel. De storm in zijn hoofd lijkt zo uitzichtloos.

Het boek speelt gedurende enkele uren tussen diep in de nacht en de vroege ochtend. Shy sluipt naar buiten. In zijn rugzak zitten zijn Walkman met een reeks tapes en vooral een hoop stenen. Hij is op weg naar een vijvertje. Zijn weg daar naartoe is als een soort hellevaart. Alles wat tot dan toe met hem is gebeurd echoot de hele tijd in zijn hoofd. Zijn eigen herinneringen worden de hele tijd doorkruist door allerlei stemmen van mensen die iets over hem of tegen hem zeggen. Je hoort zijn moeder, zijn begeleidster, andere jongens, een documentairemaker die met een film over Last Chance bezig is, … Het schuift de hele tijd heen en weer, in verschillende registers van woorden, in verschillende lettertypes of een speciale opmaak. Als lezer ben je getuige, waarbij je in het hoofd van Shy blijft. In zijn beleving zijn de vele pogingen van zijn moeder om hem te overtuigen om te communiceren over wat er echt in hem omgaat eindeloos vervelend. Maar je kunt ook wel de machteloosheid vermoeden van die moeder, die niet weet hoe ze haar zoon kan bereiken. Shy lijkt te zoeken naar iets dat heel eenduidig is, waar bij wijze van spreken maar één verhaal in zit, waar wat als A klinkt niet B als bedoeling heeft, waar er geen verwachtingen zijn. De muziek is zijn passie. Als anderen ook maar zouden zien wat hij ziet, zou er erg veel communicatie kunnen zijn. Hij beseft ook wel dat hij zich ergens in heeft vastgereden, maar hij ziet geen uitweg.

In die nacht, in het tussengebied tussen mens en de rest van de natuur en tussen droom en werkelijkheid, gebeurt er iets. De verschillende werkelijkheden lijken elkaar aan te raken. De woorden stromen in een andere richting. De vorm verandert. Er zijn haarscheurtjes waar licht doorheen komt. Misschien is Shy aanraakbaar. Misschien kun je iets van het gewicht afleggen. Tussen het geweld door kun je misschien de mensen zien die proberen om echt van je te houden.

Shy van Max Porter is een wervelend boek dat je niet loslaat. Het is intens, donker, hard en tegelijk heel ontroerend. Het is chaotisch, als het hoofd van Shy, maar het is ook strak gecomponeerd. Het is heftig, maar het stuwt je voort. Het is alsof je het in één lange adem leest. De meerstemmige vorm weerspiegelt de innerlijke wereld van die gedeukte jongen en zegt ook iets over hoe allerlei krachten van een (harde en soms hyprocriete) samenleving door mensen heen bewegen. Shy is een vat van tegenstellingen, met diep vanbinnen een kwetsbaar verlangen naar liefde en gezien worden. Er is geen verteller die vanop afstand alles netjes kadert. Er is geen veilige literaire vorm die je als lezer rustig toeschouwer laat zijn. Er is geen troost in mooie woorden. Maar als je goed toekijkt, zie je wel hoe ingenieus het boek in elkaar zit en hoe goed deze (soms uitdagende) vorm werkt voor dit boek. Heel erg de moeite dus.