Er is geen win-win

We willen het onszelf zo graag wijsmaken. Dat er iets zou bestaan als een soort universele win-win, wanneer het gaat over de aanpak van de ecologische crisis. Er zijn allerlei varianten van. Het zou mogelijk zijn via allerlei technologie de grenzen van de planeet zodanig op te schuiven dat we er niets van zouden merken. Het zou mogelijk zijn om onze materialistische levenswijze op geen enkele manier te veranderen, en toch ook aan andere mensen op de wereld hetzelfde te gunnen. Het zou mogelijk zijn de ecologische draagkracht volop terug te herstellen en daar tegelijk ook nog eens volop winst mee te maken. Het zou mogelijk zijn dat ‘men’ ergens allerlei maatregelen neemt, waardoor ik op geen enkele manier mijn leven zou moeten wijzigen. Het zou mogelijk zijn anderen meer te geven, zonder zelf minder te moeten overhouden. Het zou mogelijk zijn eindeloos door te groeien met de economie, en dat zou dan ook nog eens tegelijk het klimaat stabiliseren en de armoede uit de wereld helpen.

Het zou mogelijk zijn te geloven dat je in een droom leeft… Daar lijkt het een beetje op. De werkelijkheid is echter anders. De klimaatverandering is niet meer tegen te houden, alleen misschien nog te controleren. Elke dag komen er meer wetenschappelijke bewijzen die bevestigen wat de klimaatwetenschappers al jaren zeggen. De toestand is bijzonder ernstig, en we hebben nog enkele jaren om het tij te keren. En in wezen zijn er maar twee perspectieven.

We kunnen doen alsof het allemaal nog niet zo erg is. We kunnen tegen elkaar zeggen dat ‘ze’ er zeker wel iets op zullen vinden ooit. We kunnen doorgaan met elk ambitieus internationaal klimaatakkoord te blijven dwarsbomen omdat het economisch niet ‘haalbaar’ zou zijn (ook al weten we, met harde cijfers in de hand, dat niets doen nog veel en veel duurder is). We kunnen blijven proberen de hete aardappel door te schuiven naar de anderen. We kunnen zeggen dat het nu eenmaal niet gaat om onze levenswijze te veranderen, omdat dat te ‘moeilijk’ is of omdat wij ‘recht’ zouden hebben op onze luxe. We kunnen elk argument over historische verantwoordelijkheid van de rijkste minderheid op deze planeet van de hand blijven wijzen als ‘ongefundeerd’, wat in dit geval een ander woord voor ‘te vervelend’ is. We kunnen onze economie nog voor generaties verankeren in kortetermijnoplossingen van vandaag, en geld blijven pompen in transport op fossiele basis, in steenkoolcentrales, in kernenergie en zo de cruciale kansen missen om de weg vrij te maken voor een andere toekomst. We kunnen nog hogere muren bouwen om ons continent, en onszelf sussen met de woorden dat die mensen die ginder een onleefbare situatie (mee als gevolg van de klimaatverandering) trachten te ontvluchten maar zelf ‘hun’ problemen moeten oplossen en ons gerust laten. Dit is het spoor van het ‘gangbare’, van de politiek van de zogenaamde ‘redelijkheid’, van wat als ‘normaal’ wordt voorgesteld. Als we op dit spoor verder doorgaan, dan zal de wereld alleen maar onveiliger, chaotischer, gevaarlijker en oncontroleerbaarder worden. Waar we vandaag overstromingen in Pakistan zien, bosbranden in Rusland na de heetste zomer ooit, uitzonderlijke hevige stormen in eigen land, dan zal dat beeld ‘normaal’ geworden zijn. Er zal geen plotse en totale ramp komen, het zal geleidelijk, maar onomkeerbaar gaan. De meest armen en kwetsbaren over de hele wereld zullen nog meer in een uitzichtloze situatie geduwd zijn, en zullen – niets meer te verliezen – proberen hun heil te zoeken in de nog grotere megasteden of aan de andere kant van de wereld.

Maar er is ook een ander perspectief. En dat perspectief is gedoemd om rechtvaardiger te zijn dan de huidige wereldorde. Tegen 2050 moet de uitstoot van CO2 mondiaal met minstens 50% naar beneden, en voor een land als het onze betekent dat een vermindering van 80-90%. Een mondiaal akkoord zal er enkel komen als het voldoende rechtvaardig is, en dat wil zeggen als de landen van het zogenaamde ‘Noorden’ de grootste verantwoordelijkheid dragen, en letterlijk en figuurlijk ecologische ‘ruimte’ maken voor het Zuiden om op een aanvaardbaar welvaartsniveau te komen. Het is een immense, maar haalbare opdracht. Maar alleen als we stilaan tegen elkaar de waarheid durven zeggen. Bij ongewijzigd beleid zal in Europa tegen 2050 de emissie van het transport nog eens met een 40% toenemen, terwijl om duurzaam te zijn die eigenlijk 80% onder het niveau van 1990 zou moeten liggen. Dat is de dimensie waar we over praten. Het is perfect mogelijk een goed transportsysteem te maken voor alle burgers. Maar denken dat dat op geen enkele manier ‘minder’ zal zijn dan het huidige, dat is nonsens. Ja, we zullen dus minder individuele autokilometers moeten doen. Ja, we zullen minder moeten vliegen. Het is ook mogelijk op wereldschaal op duurzame wijze voedsel te voorzien voor 9 miljard mensen. Maar het is niet mogelijk daarbij de vleesconsumptie uit de weg te gaan. Het is waarschijnlijk nog mogelijk de klimaatverandering binnen de grens van 2°C te houden (terwijl misschien wel 1,5°C nodig is). Maar jezelf wijsmaken dat dat kan zonder erg diepgaande veranderingen in onze manier van leven, is belachelijk. Op dit moment doen we nog altijd alsof we meer dan één planeet hebben. We leven al lang niet meer van de rente van de planeet, maar zijn rechtstreeks het ecologisch kapitaal op aan het maken. In dat nuchtere besef jezelf proberen te blijven overtuigen dat klassieke economische groei nog altijd mogelijk is (vooral omdat we ons nog geen ander model durven indenken) is bijna misdadig tegenover wie na ons komt.

Het is raar, dat we zo graag willen geloven dat wat vierkant is toch rond kan zijn, enkel omdat we willen dat het rond is, omdat het rond moet zijn omdat het rond moet zijn. Geloven in de universele win-win is het beste recept voor het totale verlies. De werkelijkheid is dat we met een minderheid (in de tijd en op de wereld) boven onze stand leven. Dat is onrechtvaardig, en gevaarlijk voor iedereen. We hebben nochtans een duurzame en rechtvaardige toekomst te winnen. We hebben nog altijd de kans om deze planeet in een aanvaardbare vorm door te geven aan onze kleinkinderen. We zullen daarvoor een aantal symbolen van onze huidige in de geschiedenis van de mens nooit eerder geziene verspillende levenswijze moeten opgeven, het is niet anders. Dat proberen voor ons uit te schuiven is een verlies-verlies-scenario. Die waarheid eindelijk onder ogen zien, de enorme kansen grijpen die erin besloten liggen, daarmee hebben we een wereld te winnen. Waarom zouden we dat risico niet nemen?