Leeuwenhart

Misschien pas je niet helemaal in het leven. Misschien verlang je zelfs niet echt om te leven. Tot dat leven je een rol geeft en je ineens een vader bent. Misschien weet je niet echt wie je broer was, maar wil je wel proberen zijn leven uit de vergetelheid terug te halen. De tijd geeft gewicht mee, van generatie op generatie. En daar moet je het dan mee doen. Maar het is altijd nog mogelijk om in een gedeukt leven de liefde te zien en die terug te geven door een heel mooi boek. Dat is wat Monika Helfer doet in het heel bijzondere boek Leeuwenhart. Het is het derde deel van een familiekroniek (met als eerste deel De bagage en als tweede Waar vader was), ook perfect leesbaar zonder dat je de andere delen las. Het is ontroerend, teder, tragisch. Het is het verhaal van een jonge man die nooit oud werd, en het is tegelijk het verhaal van zijn zus die probeert het boek met dat verhaal te schrijven.

Richard is de broer van Monika. Wanneer hun moeder vroeg sterft, trekt hun vader zich min of meer terug uit het leven. Hij sluit zich op, leest alleen nog boeken. Monika en haar twee zussen komen bij een tante terecht, hun broer Richard (die door zijn vader Leeuwenhart werd genoemd) wordt naar een andere tante gebracht. De kinderen zullen ver van elkaar opgroeien, zien elkaar maar af en toe, onder meer omdat de twee tantes niet met elkaar kunnen opschieten. In een heel aangrijpende passage in het boek gaan de zussen op bezoek bij de andere tante, om te zien of hun broer nog wel leeft. Ze krijgen hem even te zien, en het is duidelijk dat hij niet gelukkig is daar. Het duurt jaren eer ze terug in elkaars leven komen.

Richard is een beetje een zonderling als jonge man. Hij lijkt licht door het leven te bewegen, verzint verhalen waar hij zelf in leeft. Je weet nooit helemaal zeker wat echt is en wat niet. Terwijl Monika worstelt met wat er in de wereld gebeurt – zoals de gebeurtenissen rond de terreurgroep RAF – lijkt Richard zich niets van dat alles aan te trekken. Monika zit al een tijd in een ongelukkig huwelijk, heeft een minnaar, en bereidt zich voor om weg te gaan bij haar man. Haar nieuwe partner kent Richard ook, en hoort soms meer van hem dan zij.

Richard werkt als letterzetter en maakt mooie schilderijen. Hij doet soms gekke dingen, vliegt overal in. Hij krijgt een nauwe band met een hond, die na hun eerste contact altijd bij hem zal blijven. Het klopt ineens helemaal. Richard weet niet altijd hoe hij voor zichzelf moet zorgen, maar met die hond lukt het meteen.

Na een van zijn avonturen, op een meer, wordt hij door een vrouw uit het water gehaald. Als wederdienst verwacht ze van hem dat hij zo ongeveer vanaf dat moment een vader zal zijn voor haar ene dochter. De andere is op komst. En zo gebeurt. Putzi, haar bijnaam, heeft meteen een band met Richard. Uit het niets is hij ineens een vader geworden, in een gezin van drie, met de hond erbij. Het geeft meteen ook structuur aan zijn leven.

Er komt een vrouw in zijn leven. Zij komt uit een totaal andere wereld dan de zijne, maar ze vullen elkaar aan. Zij wil de dingen mee in handen nemen, regelen wat tot nu toe in het ongewisse bleef. Wat door liefde was ingegeven zal uiteindelijk tot een tragische afloop leiden. Richard blijft verweesd achter, schuift langzaam weg uit het leven. Alleen zijn schilderijen zijn er nog.

Monika Helfer is de auteur, en ook de verteller van het boek. Ze wil het verhaal van haar broer vertellen en worstelt daar ook mee. In het boek hoor je haar als verteller, en kun je soms ook lezen hoe ze praat met haar vriend omdat ze niet weet hoe ze het boek moet aanpakken. Door het schrijven probeert ze iets te begrijpen van het korte leven van haar broer. Nadat ze in de vorige boeken schreef over haar oma en haar vader, is het nu die speciale broer van haar die in beeld komt. Het is een verhaal van trauma’s die door de tijd zijn doorgegeven en die ervoor zorgden dat binnen eenzelfde gezin de zus een betere startpositie kreeg om om te gaan met de bagage dan de broer. Het is een verhaal over herinneringen uit de kindertijd. (Zou de wankele gezondheid van haar broer iets te maken hebben met dat wat zij en haar zus lieten gebeuren toen Richard nog een baby was?)

Helfer heeft voor haar boek een heel bijzondere vorm gekozen, waarin ze beweegt tussen personage, verteller en auteur. En dat werkt heel goed. Het feit dat haar broer fabulerend door het leven ging, voegt daar nog een extra dimensie aan toe. Het is een tragisch verhaal, maar nergens melodramatisch. Het is vooral een verhaal over liefde. Een zus die vele jaren later haar broer weer tot leven wekt tot een wonderlijk personage. Richard past niet helemaal in de maatschappij, maar hij verovert je hart door wie hij is. En dan is er dat kleine gezinnetje van man, meisje en hond. Het past niet in de regels van het land, en het mag er niet zijn van iemand die zelf op de dool is, maar het klopt helemaal. Het is diep ontroerend om te zien hoe die drie verloren, achtergelaten wezens elkaar vinden en in elkaar klikken in een vanzelfsprekende cocon, een veilige thuishaven. Al op de allereerste bladzijden lees je dat dit alles niet goed zal aflopen. Als lezer zou je zo graag hebben dat het anders zou zijn gegaan. Maar tegelijk ben je blij dat je dit diep ontroerende verhaal mag kennen. En door Leeuwenhart blijft Richard leven, dankzij de woorden en de liefde van zijn zus. Een heel mooi boek.