Lanny

Wat voor een boek is dit eigenlijk? Misschien gaat het wel over taal. Woorden spelen met elkaar en met de pagina. Woorden laten iets vermoeden van een eeuwenoud mysterie. Woorden zeggen iets over liefde. Woorden zeggen iets over angst en bekrompenheid. Lanny lezen, het tweede boek van de Britse auteur Max Porter, is iets als tussen die woorden gaan staan en vanaf die plek kijken naar het verhaal. Dat verhaal beweegt een beetje tussen werelden, is vooral een eigen werkelijkheid. Het gaat over creativiteit. Het gaat over de donkere kant van een dorp ergens op het platteland. En het gaat over de wijsheid van het bos. Om maar enkele dingen te zeggen.

Er werd erg uitgekeken naar het nieuwe boek van de auteur van Grief is the Thing with feathers, dat wonderlijke boek. Dit boek beweegt in hetzelfde woordenuniversum. Een wereld die een beetje magisch is. Een wereld die alles behalve cynisch is, hoewel de echte wereld daarbuiten dat wel kan zijn. Waar dingen van een sprankelende authenticiteit te zien zijn. En die woorden? Soms in een boek zie je de woorden niet, zie je alleen maar het verhaal, waardoor je soms niet beseft dat de woorden er nog tussen zitten. Soms, zoals in dit boek, zie je de woorden wel en kunnen ze als vingertoppen zijn van iets dat daarachter ligt. Het zorgt ervoor dat er in je leeservaring verschillende lagen zijn, wat net iets anders is dan verschillende thematische lagen in een boek. Lanny kan op die manier tegelijk een bijna experimenteel spel met woorden en registers zijn, naast een boek dat liefde ademt, en dat op zich dan weer een soort ecologische fabel is. Als je daarin mee kunt stappen, kun je zien hoe goed dit boek is. Hoewel het in hetzelfde unieke universum zit als zijn eerste boek, is dit breder van opzet. Als lezer heb je daarbij een ietwat dubbel gevoel. Aan de ene kant werkt het wonderlijk goed en is het heerlijk om in dit boek te kunnen zijn. Het stuwt je soms voort en verwart je dan weer ineens. Aan de andere kant is er soms ook een beetje een gevoel van een soort spreidstand in het opzet (en ook in de verschillende delen van het boek) die niet helemaal lukt.

Lanny is het verhaal van Lanny, een jongen die eigenlijk zelf nauwelijks aan het woord komt. Zijn woorden zie je steeds via anderen. Hij is een speciale jongen, ‘raar’ zouden sommigen zeggen. Het is alsof hij dingen weet die ergens van een mysterieuze plek komen. Hij doet wonderlijke dingen met woorden. Hij is een creatieve geest, creëert zijn eigen werelden met dingen uit de natuur. Samen met zijn ouders Robert en Jolie is hij recent in een klein dorpje komen wonen. Zijn vader Robert werkt in Londen en gaat elke dag op en neer naar de grote stad. Wat hij daar doet, is niet helemaal duidelijk. Van zijn zoon begrijpt hij niet zoveel, eigenlijk. Misschien wil hij ook wel een beetje ‘weg’ zijn. Jolie was actrice en werkt nu aan een boek, een misdaadroman die blijkbaar behoorlijk gruwelijk wordt. Zij vindt het veel gemakkelijker om haar zoon te begrijpen. Een in de buitenwereld bekende kunstenaar, Pete (of “Mad Pete”), woont ook in het dorp en is voor velen een soort zonderling. Jolie kan het goed met hem vinden en vraagt of haar zoon bij hem langs mag komen voor kunstlessen. Ze denkt dat de jongen zich daardoor beter in zijn eigen plek zal voelen. En dat lukt ook. Pete en Lanny trekken veel samen op. Robert en Jolie zijn op hun manier ook op zoek. Ze weten niet helemaal zeker wie ze zelf zijn, zoeken dat een beetje uit terwijl ze ouders zijn van die speciale jongen. Tussen de regels voel je dat er tussen hen kleine haarscheurtjes zijn, die groter zouden zijn zonder Lanny. En dan is er Dead Papa Toothwort. Dat is een soort geest die al eeuwen op die plek verblijft en allerlei vormen kan aannemen. Hij dwaalt rond en hoort alle gesprekken in alle huizen. Hij staat voor een soort oerkracht van het bos en is tegelijk een soort spons die alle verhalen van alle mensen die er ooit woonden in zich draagt. Hij is wijs en bizar en dreigend tegelijk. Hij is op zoek naar Lanny, voelt dat dat een speciale jongen is. Het is alsof hij merkt dat Lanny op een of andere manier de tijd overstijgt en een ander soort kennis heeft aangeraakt. De kunstenaar Pete heeft de verwondering van de jongen gestimuleerd en hem instrumenten gegeven om zijn eigen werkelijkheid verder te maken. Maar de wijsheid van het bos was er al. Dead Papa Toothwort laat zich al horen vanaf de allereerste pagina, wat meteen voor een soort suspense op de achtergrond zorgt. In een simpele film zou je aan de muziek horen dat onheil op komst is en dat een onschuldige zal getroffen worden.

In het tweede deel van het boek krijgt het verhaal inderdaad een dramatische wending. Lanny verdwijnt. Een hele machinerie komt op gang. Verdachtmakingen, roddels, … De stemmen die eerst (letterlijk) flarden op de achtergrond waren, komen nu op de voorgrond. We leren het kleine dorp als een akelige verstikkende plek kennen. Tussen dat alles door is er de groeiende wanhoop van de ouders. Je mag het als lezer zelf in elkaar puzzelen. En ook al lijkt er een luguber spiegeleffect te zijn met het boek dat Jolie aan het schrijven is, het is geen simpele film. Het werkt anders, we krijgen andere dingen te zien.

In het derde deel kantelt het boek nog eens naar een ander register. Als lezer moet je gewoon volgen, meegaan in de logica van het boek.

Het duurt even, na het omslaan van de laatste bladzijde, eer je een beetje begint te zien wat de laag van de fabel zou kunnen betekenen. De liefde heb je meteen mee. En voor het woordspel heb je meteen zin om stukken opnieuw te lezen. Maar hoe kijk je naar Dead Papa Toothwort? In de simpele lezing, met de dramatische muziek erbij, zie je (of denk je te zien) hoe hij Lanny in zijn vizier krijgt. Maar tegelijk voel je dat die twee iets met elkaar hebben. Misschien wil die groene geest uit het bos vooral het dorp raken, de zelfgenoegzame in zichzelf gekeerde kant ervan. Er is het bekrompen schimmenspel dat zich ontvouwt rond de menselijke wanhoop. En er is een diepere, tegelijk duistere maar ook vitale en meer cyclische waarheid in het bos. Die in de ogen kijken betekent dat je jezelf in de spiegel moet in vraag stellen. Kunstenaars en dromers kunnen dat, en misschien begrijpen ze daarom meer van de bomen. De akelige dorpsbewoners die vanuit hun huisjes (die in Midsomer zouden kunnen zijn) de wereld daarbuiten op afstand willen houden, hebben te veel te verliezen.

Lanny is zoveel tegelijk. Als je het zo leest en meegaat in die meerlagige leeservaring, begin je steeds meer te zien en voel je hoe het boek nadien in je hoofd blijft stuiteren. Ondanks het unieke plezier dat je er zo aan beleeft, is er ook wel ergens een lichte aarzeling. Het eerste boek van Porter bewoog op een kleinere oppervlakte. De auteur heeft met dit tweede boek zijn literaire techniek en zijn bereik verbreed, wat je merkt in het onderscheid tussen de drie delen van het boek. Soms is het alsof je iets te veel ziet hoe hij die drie delen in elkaar past. Je ziet de woorden (en dat is goed), maar je ziet ook een beetje het decor of de decorwissels op het theater. Alsof de auteur net iets te veel wil doen. Maar dat neemt niet weg dat je enorm genoten hebt van een boek dat helemaal zichzelf is en dat je erg benieuwd bent naar het volgende boek van Max Porter.