De jacht op het snoekje

Elk jaar moet je op weg naar het gure noorden, om een vis te vangen. Die ene vis. Je leven hangt ervan af. Iets van een liefde van vroeger weegt als een molensteen op je. En terwijl probeer je te overleven in een wereld die tegelijk je geboorteplek is, een mythisch landschap waar je een andere wereld kunt aanraken, en ook een omgeving waar de dingen die er waren aan het verdwijnen zijn. De mensen zijn een beetje hoekig, maar ze zijn ook samen in hun alleen zijn. De jacht op het snoekje van de Finse auteur Juhani Karila is een universum op zich. Grappig en brutaal, eigenzinnig en mysterieus, licht en beladen. Het is een detectiveverhaal en het is een schets van een kleine gemeenschap van merkwaardige kleurrijke personages. Het is het aanraken van een wereld die vol is van oeroude verhalen, waar rare wezens ronddolen. Het einde van de wereld is ook een beetje het einde van de tijd. En het is, misschien vooral wel, een tragisch liefdesverhaal, waarin iemand aan de andere kant van de pijn probeert te komen.

Het hoofdpersonage is Elina. Ze woont ondertussen in het zuiden van Finland. Maar elk jaar trekt ze weer terug naar het noorden, naar een stuk van Lapland, waar ze ook geboren is. Ze gaat daar naartoe om een snoek te vangen. In een welbepaald ven blijft er elk jaar nog één snoek over. Naarmate er geen wateruitweg meer is, beginnen de snoeken uiteindelijk elkaar op te eten, tot er nog eentje over is. En die moet ze, voor een bepaalde datum, kunnen vangen of het loopt slecht af met haar.

Terug naar dat uiteinde van de wereld gaan, is een hele queeste. Ze komt terug in het kleine dorpje waar ze zich altijd al een beetje een buitenstaander voelde. Maar al snel merk je dat die enkele mensen die er nog wonen ook behoorlijk zonderling zijn. Het lijkt een vijandige plek. Het is een zompige plek, die je kan opzuigen als je geen weerstand biedt. Er zijn allerlei mythische wezens, monsterachtig, die er verblijven en die allerlei plannen kunnen dwarsbomen. Sommige wezens zijn behoorlijk angstaanjagend en gevaarlijk, andere zijn – als je ze beter leert kennen – uiteindelijk best wel schattig. Er zijn verhalen over dingen die gebeurd zijn, die zich herhalen als vaste rituelen. En er zijn eindeloos veel insecten die je kunnen prikken tot je er gek van wordt.

Parallel aan haar is een andere vrouw ook op weg naar diezelfde plek. Janatuinen is een detective die Elina zoekt. Die is mogelijk een verdachte in een moordzaak, en dat moet verder onderzocht worden. Maar terwijl tikt de klok verder en zit de snoek nog steeds in het water…

Als je dit zo leest, lijkt het vooral een heel bizarre wereld waar dan ook nog eens een raar fantasieverhaal zich afspeelt. Maar zo is het eigenlijk niet. En dat is de kracht van het boek. In het begin van het boek merk je dat er een verteller is die vanuit de ruimte naar de aarde kan zoeven om in te zoomen op die ene plek, waar het vennetje is. Je stapt daarna als lezer in het verhaal, dat vijf dagen beschrijft. En aan het einde kom je weer op dat andere vertelniveau terecht. Misschien is de verteller wel een van de mythische wezens die we in het verhaal leren kennen. Het is vanaf het begin vooral de stijl die je als lezer meteen inneemt. In een wat droogkomische laconieke toon worden de gebeurtenissen verteld. En je gaat gewoon mee, en blijft lezen tot het einde. 

De personages lijken allemaal nogal gesloten en in zichzelf verzonken. Ze hebben ook een licht absurde ironie over zich heen hangen, die je soms ook in Finse films herkent. Elina en Janatuinen lijken elkaar soms te spiegelen. Ze zijn nukkig en koppig, en ze dragen allebei een gewicht in zich. Ergens is er een groot verdriet, af en toe knaagt er een angst. Ze stellen die rare omgeving, met al die lagen, niet in vraag en proberen te handelen, ook al lijkt het zinloos.

Op de achtergrond van dat alles is er een liefdesverhaal. Een liefde van Elina voor een jongen uit het dorp gaat terug tot in haar kindertijd. De twee waren onafscheidelijk, ze vormden elkaars veilige haven. Bij het opgroeien kwam de wereld tussen hen in. Er gebeurde iets dat al die jaren blijft wegen op Elina. Ze draagt een immense, bijna verstikkende zwaarte. Het is alsof ze boete moet doen. Misschien is die terugkerende tocht naar het noorden een uitnodiging om iets onder ogen te zien.

Het is mooi om te zien hoe de stugge personages uit dat dorpje, die allemaal ook op hun manier in een web van verhalen leven, eenlingen zijn die toch ook elkaar overeind houden. Heel gemakkelijk worden plannen bijgestuurd, omdat op dat moment moet gebeuren wat moet gebeuren. Er is een kracht in dat mysterieuze landschap die je niet kunt negeren of naar je hand zetten. Je moet er voor een deel in meegaan, om slim te handelen en te vechten wanneer dat moet. En overleven kun je enkel door die dingen samen te doen. En als je dat doet, kan er ineens een troostende waarheid in je richting komen, een uitnodiging om iets van je af te leggen.

De overweldigende natuur is als een personage op zich. Je voelt het als lezer als het ware mee ademen. En tegelijk heb je ook het gevoel alsof iets van die natuur aan het verdwijnen is. Zelfs daar, zo ver, aan de rand, lijken de seizoenen anders te zijn geworden. Iets van wat elders op de wereld gebeurt, heeft ook dat stukje dat zo ondoordringbaar leek aangeraakt. De grote monsters die in het verhaal meespelen zijn op hun manier soms als een brug naar een andere wereld. In dat moerassige kader lijkt het normaal dat de ene en de andere tijd elkaar kunnen raken. Maar op een of andere manier lijkt het ook zo alsof wat er in de wereld gebeurt met de oude ritmes van de natuur deze plek nog meer wegduwt naar de rand van de tijd.

Misschien zullen sommige lezers helemaal niet de stap kunnen zetten om mee te gaan in dit verhaal. En ook als je dat wel doet, heb je af en toe het gevoel dat je een klein beetje het spoor kwijt bent. Maar als het je lukt om jezelf uit handen te geven aan die heel eigen wereld die dit boek is, kun je ook erg ontroerd worden door dit verhaal over liefde en dingen die verdwijnen, en hoe dat alles kan wegen op je schouders.