Het heel erg mooie Het boek der gelijkenissen van de Zweedse auteur Per Olov Enquist heeft als ondertitel Een liefdesroman. In het boek reconstrueert een oude schrijver – waarschijnlijk met veel autobiografische elementen uit het leven van Enquist – flarden van zijn leven. En zo construeert hij zijn liefdesroman. De auteur heeft altijd beweerd dat hij dat niet kan, een liefdesroman schrijven. Hij koos vooral voor historische romans (zoals Enquist zelf), omdat hij zich daarin beter kon verbergen. Een liefdesroman schrijven “waar je in kunt kruipen” zou te bedreigend zijn, te dichtbij komen.
Maar de schrijver beseft dat hij eerlijk moet zijn met zichzelf. In de afscheidsrede voor zijn overleden moeder had hij zichzelf ontweken, en had hij zo een cruciaal deel van de waarheid buiten beeld gehouden. Verder is er de druk van zijn oude vrienden, waarvan er enkele nog in leven zijn. Zij zijn de hele tijd op de achtergrond aanwezig, en roepen hem op om nu eindelijk eens een boek te maken dat zegt hoe het leven echt in elkaar zit. Het is alsof ze op hem wachten, op dat verhaal dat alleen hij kan maken, om te kunnen sterven. De auteur weet diep vanbinnen dat hij de verlossing enkel kan vinden door de voor hem moeilijkste weg te nemen, die van de poging tot een liefdesroman. De schrijver is iemand die worstelt met zichzelf, heen en weer geslingerd tussen aarzelende inzichten en herinneringen. De verbrokkelde structuur van de roman drukt die worsteling ook uit, al wordt het geheel goed bij elkaar gehouden door enkele sterke beelden en motieven.
De schrijver in het boek is opgegroeid in een erg religieuze, bijna sektarische christelijke gemeenschap in het noorden van Zweden. Die opvoeding en dat gedachtegoed hebben een zeer diepe stempel gedrukt op de schrijver. In de loop van zijn leven heeft hij zich met veel moeite en ellende losgemaakt van dat alles. Hij vlucht in relaties en in de drank, verteerd door twijfels en schuldgevoelens.
De christelijke beelden en woorden zijn heel erg aanwezig in het boek, bijna op elke bladzijde. Het is als een kader waar hij doorheen moet om het te kunnen ontstijgen. Elk hoofdstuk heeft ‘gelijkenis’ in de titel. Een gelijkenis of parabel is blijkbaar een vorm van ‘poëzie’ die als een omweg kan gebruikt worden om over het echte leven te spreken zonder dat de verlossing in het gedrang komt. In het boek zijn enkele gelijkenissen opgenomen die verwijzen naar kernmomenten in het leven van de schrijver, momenten die in wezen allemaal te maken hebben met de liefde.
Verspreid over die hoofdstukken maak je als lezer kennis met verschillende personen uit de familie van de schrijver. Dat zijn veelal verhalen vol ellende. Of verhalen van gefnuikte liefde, kapot of bewust onmogelijk gemaakt onder druk van het verstikkende geloof. Verschillende mensen worden gek. Maar er zijn ook mensen die nee durven zeggen en zo een keten doorbreken.
Een van de cruciale triggers in het verhaal is de verbrande blocnote. Die blocnote bevat de liefdesgedichten die de vader van de schrijver voor zijn vrouw schreef. De moeder van de schrijver had altijd gezegd dat die blocnote bewust verbrand was. Uiteindelijk blijkt de blocnote nog te bestaan. Zijn moeder heeft die net op tijd weer uit het vuur gehaald. Maar er zijn enkele bladzijden uitgescheurd. Stonden daar misschien erotische gedichten op? De blocnote is als een symbool voor de ‘aardse’ liefde tussen zijn vader en zijn moeder, en vormt zo een vrijbrief voor de schrijver om te doen wat hij moet doen: over de liefde schrijven.
Als de schrijver de afscheidsrede voor zijn moeder opnieuw zou doen, of als hij wil ingaan op de dwingende vraag van zijn oude vrienden, dan zal hij moeten spreken over “de vrouw op de kwastvrije grenenvloer”. Het verhaal van die vrouw vormt het hart van de hele roman. Op zijn vijftiende wordt de schrijver ingewijd in de liefde door een 51-jarige vrouw. Die gebeurtenis wordt op een bijzonder mooie manier beschreven. Die ervaring zal het leven van de schrijver fundamenteel veranderen. Hij zal de vrouw nog tweemaal zien.
De inwijding is in wezen meteen ook de verlossing, of alleszins de mogelijkheid daartoe, maar die bevindt zich op aarde, in de liefde tussen mensen. Seksualiteit is het openen van de deur naar de “binnenste ruimte” van een ander. Je gaat in elkaar op, en daarna kan het nooit meer zijn als tevoren. “Het was het enige moment waarin je onbeschermd kon zijn zonder dat je bang was. Daarna verliet je de binnenste ruimte en dacht: nu is de deur weer dicht, maar je herinnerde je hoe het geweest was.” (p. 101).
In het verhaal over de liefdesroman van de schrijver (“hij”) heeft auteur Per OIov Enquist een heel erg mooie liefdesroman geschreven. Het boek maakt het je als lezer niet altijd erg gemakkelijk. Je volgt de schrijver die zichzelf de hele tijd bevraagt en onderbreekt, en je gaat mee heen en weer tussen beelden en herinneringen. Niet alle verwijzingen zijn altijd duidelijk, maar daarin voel je de mechanismen van schuld en verdringing. Als je stukken herleest, zie je hoe ingenieus het allemaal is opgebouwd. Het worstelen is tegelijk ook het beseffen van de ultieme kracht van de liefde als verlossing in het leven, als de kern van het leven zelf.
Als lezer kun je niet anders dan je overgeven aan dit erg indringende boek. Het is bijna alsof je de schrijver in het boek tegen zichzelf hoort vertellen tijdens het schrijven terwijl het associatieve proces van herinneringen en zelfcorrecties plaatsvindt. Dat gebeurt in een taal die zichzelf probeert te bevrijden van de versmachtende greep van een fundamentalistische geloofsvariant. Het is alsof de schrijver de gelijkenissen voor zichzelf nodig heeft als een instrument om dat te doen wat hij nooit eerder durfde. Zo kan hij eindelijk naar de liefde gaan, erover schrijven, en zo zichzelf misschien wel helen met het uitzicht op de dood.
Ja, Het boek der gelijkenissen is een liefdesroman. Een mooie liefdesroman.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten