Het boek is een brievenroman, die bestaat uit brieven die afwisselend door Volódjenka en zijn vriendin Sasjenka worden geschreven. Bij het begin van het boek zijn we rond 1900. Volódjenka komt in het leger terecht, en zal als soldaat worden ingezet bij het neerslaan van de Bokseropstand in China. Een internationale coalitie van verschillende landen ging daar vechten tegen de opstand van nationalistische Chinezen. Pas in de loop van het boek wordt duidelijk dat het om die oorlog gaat. (Sjisjkin heeft echte brieven van Russische soldaten kunnen inzien die vochten in die oorlog en heeft dat materiaal mee verwerkt in dit boek.) Sasjenka blijft achter, en zal later een leven uitbouwen in een Russische stad.
De brieven die ze elkaar schrijven, zijn smachtend, vol verlangen naar de afwezige geliefde. Maar na een tijdje begint het je als lezer op te vallen dat de twee niet echt op elkaar reageren. Er wordt niet geantwoord op elementen van de brief van de ander. Je krijgt ontroerende verhalen over hun jeugd, filosofische beschouwingen, allerlei verwijzingen naar auteurs. Er zijn mythologische figuren die op verschillende plekken terugkeren.
Volódjenka zal in zijn legereenheid een functie als schrijver krijgen. Hij moet verslagen maken van de menselijke tol van de gevechten. Het is ook zijn taak om de brieven te schrijven aan het thuisfront als er iemand sneuvelt. Zijn brieven aan zijn geliefde zijn een vluchtweg om te ontsnappen aan de gruwelijke werkelijkheid waarin hij dag na dag verkeert.
Door te blijven schrijven, houden ze hun liefde in stand, maar ook het leven. Na een 80-tal bladzijden wordt het duidelijk dat Volódjenka zelf sneuvelt. Sasjenka is heel erg overstuur. Maar de brieven blijven gewoon komen, over de dood heen. Hoe het echt zit, weet je eigenlijk niet, en dat geeft ook niet zo. Misschien blijven ze de hele tijd maar brieven schrijven, in de hoop dat die aankomen, zonder er ooit een terug te krijgen. Misschien bestaat die ander zelfs alleen in het hoofd. Misschien is het niet nodig te weten hoe het zit, is dat het punt niet.
De brieven gaan door, maar tegelijk komt er een breuk. Volódjenka blijft in hetzelfde moment van die gruwelijke oorlog zitten. Sasjenka gaat verder met haar leven. Ze wordt vrouwenarts, gaat in een ziekenhuis werken. Ze krijgt een man. Die gaat weer weg. Ze blijft alleen achter in een troosteloze omgeving en wordt langzaam oud. De twee groeien enkele tientallen jaren uit elkaar.
Het doet pijn om te voelen hoe de twee van elkaar weg lijken te drijven. Hij is in het begin heel erg overtuigd van de kracht van de woorden om afstanden en tijd te overbruggen. De woorden helpen hem om een stuk van zichzelf te bewaren naast de werkelijkheid waar hij zich in bevindt. De woorden voor de geliefde houden hem in leven. Maar brief na brief voel je hoe de gruwelijke oorlog de kracht van de woorden overneemt en hem lijkt te versmachten. Steeds meer afgesneden van de helende kracht van de woorden en van het weten dat de geliefde daar ergens is, aan de andere kant van de brief, groeit de eenzaamheid. De dood komt dichterbij, en zou het wel eens kunnen halen. De tijd lijkt ingedikt, er is niet uit te ontsnappen.
Zij probeert op haar manier te overleven. Haar werkelijkheid is grauw. Vreselijke toestanden in het ziekenhuis, liefdeloze relaties, gefnuikte kinderwensen, lichamen in verval, … De tijd gaat dan wel sneller vooruit, zij kan ook niet echt ontsnappen van haar eiland.
In al die brieven zijn eindeloos veel andere verhalen verweven. Er is die hele oorlog, die hier niet zo bekend is. Er zijn verhalen over tragische en eenzame relaties. Er zijn de mooie verhalen over de ouders van Volódjenka en Sasjenka. Er zijn verhalen over wel erg echte ingebeelde tweelingzusjes. En nog veel meer. Al die verhalen, samen met de briefstructuur, maken dat je als lezer een beetje beweegt door een patchwork.
Maar naarmate je naar het einde van het boek gaat, voel je steeds meer hoe de brieven een vorm van willen leven zijn. Als een bericht aan de levenden, over hoe ze met de dood moeten omgaan. Beide hoofdpersonen blijven zich aan de liefde vastklampen via hun brieven, of die ander ze nu krijgt of niet, of die ander leeft of niet.
Op de eerste bladzijde is er een verwijzing naar de oerknal, naar het feit dat alles er al is, altijd was, en dat het enkel moet ingevuld worden. Aan het einde is het alsof de cirkel rondgemaakt worden. De twee geliefden snellen naar elkaar toe, kunnen niet wachten om elkaar terug te vinden. Mensen kunnen elkaar bereiken, lichamen kunnen elkaar aanraken. Misschien schuilt de dood net voorbij de laatste bladzijde, maar het kan.
Onvoltooide liefdesbrieven is een overrompelend boek. Het raakt je op allerlei plekken. Om het te lezen moet je jezelf uit handen geven. Hoe het juist zit met die brieven hoef je niet te weten. Dat lijkt ook steeds meer een vraag die er niet toe doet. Je moet je laten meedrijven met een indrukwekkende stroom woorden en verhalen. Je mag verblijven in de wereld van mannen en vrouwen, hun eenzaamheid en hun verlangen. En misschien zijn de brieven zelf wel de liefde. Ergens tussen wanhoop en droom.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten