Vrede sluiten met de zee in ons

Als je aan de rand van de zee gaat staan, kun je het verdriet van de zee voelen. Het is niet zo moeilijk. Je moet gewoon luisteren.

Soms duurt het even. Dat ligt, denk ik, niet aan de zee. Het ligt aan jezelf.

Veel mensen hebben schrik van het verdriet van een ander. Misschien omdat ze schrik hebben van hun eigen verdriet, hun eigen falen.

Als je je opent voor je eigen verdriet, kun je het verdriet van de zee voelen. Het was al die hele tijd in je.

Hoe de zee weent, het is een uitnodiging voor je verbeelding. De zilte tranen van mensenogen zeggen ons dat de zee in ons woont.

De mens is in staat om van de ander een niet-mens te maken, zodat het gemakkelijker is om die te doden of pijn aan te doen. De moderne mens heeft zichzelf verteld dat de rest van de natuur een ander is, en is het ook nog gaan geloven.

Je kunt ook zien dat we deel zijn van generaties. Mijn grootvader, mijn grootmoeder, ze zijn even dichtbij als mijn kleinkinderen. Ze ademen mee. Als we ons losmaken van die rivier, in het nu leven alsof de toekomst er niet toe doet, verliezen we uiteindelijk ook onszelf. Of we goede voorouders zijn, ligt in onze eigen handen.

Om te begrijpen dat je nog niet geboren achterkleinkind zal lijden onder de keuzes die wij vandaag wel of niet maken, moet je het risico van de empathie nemen. Dan zul je voelen dat het kind al de hele tijd in je was.

Jij bent een deel van de zee, de zee is een deel van jou. Als je de zee vernietigt, vernietig je jezelf.

Het is niet zo moeilijk. Je moet gewoon kijken. Naar alles wat is.

Vrede heeft denk ik weinig te maken met niets doen. De zee niet doden, het is even belangrijk als niet toestaan dat anderen het doen. We hebben altijd veel redenen om iets niet te doen. Maar de dingen die we wel doen, die doen ertoe. Vrede heeft denk ik te maken met handelen. Daar rust de actieve hoop.

Om die stilte in de storm te bereiken moet je de moed hebben om vrede te sluiten met de zee die in ons huist, de zee die tegelijk ons huis is. De zee die ons kind is, en ons kind dat de zee is.

In vrede bewegen heeft denk ik iets te maken met de zachtheid die nodig is om tegelijk de lineaire en de cyclische tijd in je lichaam te voelen.

Als moderne mens leerden we om altijd vooruit te kijken, alsof er alleen maar die lineaire tijd is. Maar om ons veilig te voelen in deze wereld, hebben we de seizoenen nodig. In onze oorlog tegen de planeet, waar wij een deel van zijn, hebben we de seizoenen verstoord. En zo organiseerden we onze eigen onveiligheid.

Misschien denk ik daarom dat we Bach nodig hebben om het leven te overleven, en om deze levende planeet, waar wij enkel een deel van zijn, hersteld en geheeld door te geven aan onze kinderen.

Misschien klinkt vrede wel zoals de Goldbergvariaties. Al het verlangen, al het verdriet van de wereld, alles is daar, in die muziek. Ze klinkt als de adem van de zee. Ze beweegt heen en weer. In een eindeloze beweging van steeds hetzelfde en steeds anders. Als de seizoenen in ons lichaam. Die muziek nodigt ons uit om water te zijn. De golf is het verlangen van de zee. Je kunt de golf zien en voelen, maar je kunt niet zien waar de golf ophoudt en de rest van de zee begint.

Misschien moet je vrede sluiten met jezelf, om vrede te kunnen sluiten met de zee. Misschien is dat wel niet zo moeilijk als het lijkt. Bach is als de belofte dat dat mogelijk is.

Jan Mertens

 

Thich Nhat Hanh: "The earth is not just our environment. We are the earth and the earth is us. We always have been one with the earth."

 

 

(Deze tekst werd uitgesproken tijdens het initiatief '12 uur muziek en pleidooien voor vrede', georganiseerd door de Contius Foundation, in de Sint-Michielskerk in Leuven, op zaterdag 26 april 2025.)

En ook: Mache dich, mein Herze, rein

Je bent nog bij de vorige dag, wanneer de nieuwe week begint. Dat mooie concert. Hoe je langzaam verdween in die muziek van Bach. Hoe de eerste tranen kwamen bij dat koraal. Hoe je was, in dat alles. (Het was goed dat zij bij je was, als een brug naar zo lang geleden. En de verhalen.) Hoe zou dat zijn, troost? Soms kun je het zien. Waar het is.

De week lijkt een beetje doorzichtig als je vooruit kijkt. Je kunt door de dagen kijken die komen.

(Zou er nog een antwoord komen? Over die tekst die ze zouden publiceren. Je wacht.)

(Je denkt al aan de volgende week, die minder doorzichtig zal zijn. De teksten die je te maken hebt, de verhalen die je te vertellen hebt.)

Een koffieafspraak. Je bent blij haar te zien. Ze vertelt je wat je nodig hebt voor het verhaal dat je volgende week zult vertellen aan de kinderen. (Het maakt je een beetje zenuwachtig. Misschien kun je het wel.)

De dringende dingen zijn klaar. Misschien kun je al iets proberen voor die ene tekst. (Je hebt alleen de titel. Je hebt al dat korte filmpje dat je maakte.) Vrede en de zee in je. (Je kijkt.) Het zou een trage tekst moeten zijn, voor dat uur, net voor middernacht, denk je.

Een andere dag. Je werkt thuis. Je bent al vroeg bezig. (Je denkt nog aan die dromen, ze zijn blijven hangen. Je zag iets dat je lang niet meer zag, denk je.)

De ene vergadering. Wachten op de bank buiten, met je kranten. De andere vergadering.

(Iets over een ritme, iets over adem. Iets over afwezigheid.)

Een mooie avond. De verhalen nemen hun tijd. Je kijkt. Je leert iets over Bach. Je probeert de vraag te beantwoorden die je aan anderen stelt. (Dat je in verhalen mag zijn, het is een geschenk.) Haar trein wacht haar op.

(Je kijkt naar de dag, in je hoofd, voor je je aan de nacht zult geven. Je weet niet welke dromen je mag verwachten.)

Een andere dag.

Tussen de dingen door, boos. (Nieuwe hallucinante verhalen over de oranje man. Zijn wreedheid. Zijn misprijzen. En nog zoveel meer.) En ook gevoed. (Mooie verhalen over verzet, met hoop zonder optimisme.)

(Je denkt nog verder na over dat boekje dat je las in het weekend. Je begrijpt nog beter waarom je uitkwam bij hoop zonder optimisme, en niet bij optimisme zonder hoop.)

(Je hebt nog altijd niets gehoord over die tekst. Een klein beetje boos. Hij mag naar buiten, denk je, op een of andere manier. Hij wacht al even op zichzelf.)

Je legt de plaat van Blind Willie McTell op.

Een volgende dag. Je stuurt de tekst door naar een andere plek. (Je hebt lang genoeg gewacht, denk je.)

Je werkt de nota af. (Ook dat is weer klaar, denk je.)

(Misschien zou vakantie ook wel goed zijn, denk je even.)

Je moet over een drempel, om aan het jaarverslag te beginnen. (Een tekst die je langzaam moet kneden. Het duurt even eer je binnen bent, in de tekst.)

God is in His heaven / And we all want what's His / But power and greed and corruptible seed / Seem to be all that there is / I'm gazing out the window / Of that old Saint James Hotel / And I know no one can sing the blues / Like Blind Willie McTell

Die avond, na de telefoons, na de afspraken. Opnieuw een aflevering van die ene serie. Ondertussen in het laatste seizoen. Je ziet alles voor de tweede keer, en het raakt je nog meer, denk je.

Een nieuwe dag.

Je bent alleen op het werk. Je werkt rustig door. (Iets met een ritme.)

De poetsmevrouw lijkt elke dag even enthousiast te zijn.

Het is de dag van de Matthäus-Passion, denk je. Straks zul je luisteren. Het zal misschien in stukken zijn, maar het hoort bij deze dag.

(En ook van die andere plek kreeg je nog geen antwoord over je tekst. Een klein beetje boos.)

Het begint. Elke keer opnieuw kom je weer thuis in die muziek. (Bach was er bij het begin en bij het einde van de week, en het is goed, denk je.)

(Er is iets dat je niet hebt met dit feest, denk je. Het verwart je, telkens weer. Mensen leggen je uit dat je blij zou moeten zijn, dat je zou moeten zien dat verlossing mogelijk is, dat er hoop is na het lijden, dat er leven is aan de andere kant van de gruwel. Je hoopt dat het voor hen zo is. Het lukt je niet. Je ziet vooral de ultieme eenzaamheid, de totale verlatenheid. Je huivert bij het leggen van zonden op de schouders van een ander. Het lijden in dat verhaal is al vreselijk genoeg, de cultus ervan hoeft echt niet voor jou. Of zoiets. Maar hopelijk is het anders voor de anderen.)

Je weet wat er komt, in de muziek, en toch is het er telkens een beetje voor het eerst. (Die uitvoering hoorde je nog niet, ze laat je nieuwe dingen zien.)

Je vertrekt wat vroeger naar huis. (Je bent te moe, je wilt aan de andere kant van de reis zijn, om dan nog wat dingen te doen, en verder te luisteren.)

(Als het feest daar is, wil jij hier zijn, denk je.)

Net voor je thuis bent, kijk je naar de grote groene knoppen. Enkele weken geleden lagen en grote ijzeren platen op die struiken. Je was bang dat ze het niet zouden overleven. Maar ze stonden weer op. Het was nog te vroeg voor het sterven. Het troost je.

En je hoort Mache dich. (Op een of andere manier heb je iets met de man die die woorden zegt in het verhaal, besef je.) Je zou Bach willen bedanken, voor de thuiskomst.

It Takes a Train to Cry

De week dient zich aan. Er is sprake van warme dagen die zullen komen.

Je denkt aan beelden van een ervaren diplomaat die ineens alleen nog maar tranen is. (Je herkende ze meteen.) Laat mannen zo zijn, denk je. (Dat is buiten een trosje andere mannen gerekend. Ze vinden dat je tranen laten zien op een of andere manier een bewijs zou zijn van gebrek aan moed of zo. Het is zo eindeloos vermoeiend…)

De dagen lijken wat leger dan de vorige weken. Lijstjes worden korter. (De dag ademt anders. Al is er nog iets onderhuids.) Je verlangt naar zacht.

(Misschien is er een plek waar je achterover kunt leunen in jezelf, waar je samenvalt.)

Je mag een boek gaan ruilen in de boekhandel. Zomaar iets mogen kiezen, zomaar een klein feestje.

Een andere dag. Je zit in de commissie. (Je zag een mail binnenkomen waarop je al dagen wachtte. Ze zal je bellen. Hopelijk niet tijdens die commissie. Dat vraag je in je mail. Ze belt je. Je probeert enkele dingen af te spreken.)

(Iets met veiligheid. Je probeert er naar te kijken. Je huid reageert.)

Het is druk in de trein. (Waar gaat iedereen naartoe? Welke verhalen zijn er?)

Een moeder belt je voor haar dochter. Of ze toch nog binnen zou mogen op die conferentie. (Ze zet alles in, merk je.)

De dagelijkse portie van die serie. Je ziet telkens nieuwe dingen die je de eerste keer niet zag. (Misschien kon je die andere dingen nu pas zien? Je ziet ook de lege plekken in jezelf.)

Ingewikkelde dromen.

Een andere dag. De kinesiste deukt je uit.

(Het liedje blijft in je hoofd zitten.)

Je kijkt naar het filmpje. (Je denkt aan iets met water.)

Je begint aan dat document dat al zo lang lag te wachten. (Een jaar samenvatten in een tabel. Terwijl je alles in elkaar knutselt, begint het jaar weer te leven, merk je.)

(Een onbewaakt moment van verdriet. Ergens in de vooravond. Het mag, denk je.)

Een andere dag. Iemand zegt dat je zo snel stapt.

De conferentie. Je loopt heen en weer om foto’s te maken. (Hoofden die te snel bewegen bij te weinig licht. Gezichten worden strepen. Misschien is dat wel een beter beeld van identiteiten.) Je kijkt naar ogen.

Tijdens de middagpauze proberen je andere dingen in te halen.

Je loopt van de ene naar de andere zaal. Je kijkt naar momenten. (Je zou ook gewoon even willen achterover leunen, alleen maar luisteren.)

De koningin zit aan de tafel, ze praat met de jongeren. Je wacht op een moment.

Na het opruimen kun je eindelijk vertrekken. Op weg naar het station. De dag ruikt anders. Alsof de warme dag die zal komen al voelbaar is.

(Ergens in de nacht. Je zou aanraakbaar kunnen zijn.)

Een nieuwe dag. Onderweg naar de trein. De stad lijkt zich klaar te maken voor een moment van warmte.

Je knutselt de vrijdagtekst in elkaar. (Geduldig, je hebt een dag in te halen.)

Je vertrekt iets vroeger. (Iets is moe.)

Thuiskomen, traag door het huis gaan.

Die avond, op weg naar de bioscoop met een dierbare vriendin. (Beetje spannend. De film over die zanger die jullie al zo vaak zagen.) Mooie verhalen onderweg, je bent zo blij voor haar.

Je ziet hem op het scherm. Het is zo goed, hoe hij beweegt, hoe hij staat, hoe hij kijkt. Je ziet dingen die je nog niet wist. Je ziet dingen die je misschien nu pas begrijpt. Je ziet rusteloosheid. Je ziet hoe hij als een spons de dingen opzuigt. Je ziet de kracht van muziek. (Je zit op het puntje van de zetel wanneer hij het publiek trotseert in dat ultieme moment.) Hij is zoveel versies van zichzelf tegelijk, a complete unknown.

Dankbaar loop je in de nacht naar huis.

Een andere dag. De weekendboodschappen. (Gaat het goed met jou? En gaat het goed met jou?)

Op weg, in de trein. (De film van de vorige avond gaat nog door je heen, dat liedje dat je telkens weer hoort.) Samen met je zus een tante bezoeken.

Je luistert naar de verhalen. (De verhalen kijken van de andere kant naar jouw verhalen. Andere versies.)

In de regen weer terug naar het station. Op het perron kijk je naar de sporen. (Misschien zijn ze een belofte. Misschien kun je naar huis gaan.) En It Takes a Lot to Laugh, It Takes a Train to Cry.