Op weg naar huis

De warme week. Zo is ze aangekondigd.

(Je zult rustig blijven. Je zult niet klagen over het weer. Je zult enkel kijken naar dat klein beetje angst. En je kunt niet negeren dat iets in je kwaad is, zo kwaad.)

De treinen vervoeren grote groepen kinderen. Ze zitten er al in, of wachten op perrons, uitgelaten, met allerlei attributen. (En je voelt een eindeloos respect voor hun begeleiders, leerkrachten, ouders.) Je hoopt dat ze een dag vol dromen zullen hebben aan zee.

Even na de middag neem je de trein terug, om thuis verder te werken. Je probeert te kijken naar de warmte. Je kijkt naar mensen in de warmte.

Die avond. Je gaat kijken naar de dansers op het plein. Ze eren de doden, ze zijn er elke maand. (Je merkt, net als de vorige keer, hoe moeilijk het is om je helemaal te kunnen concentreren, je over te geven aan enkel het kijken. Er zijn zoveel geluiden, mensen die achteloos voorbij fietsen, toeristen, zoveel. En je zou zo weinig willen, merk je, alleen die dans.) De dag kantelt uit zichzelf.

De nacht is rustiger dan je verwacht had.

Een andere dag. Thuis vertrekken, om later weer terug te keren. Dat ritme, je kunt je er in neerleggen.

Je laat enkele treinen passeren, ze zijn te vol. Je neemt de volgende. (Even lijkt het of je in een koelkast stapt.)

(Je kijkt naar de laatste rechte lijn, tot aan de vakantie. Je zou langzaam al je lijstjes leeg willen maken. Je hoopt stiekem op niets, enkel op drijven. Niet op ‘of je ook nog even dit kunt doen’, ‘en dit’. Het is niet zo erg, het is elk jaar zo, zeg je tegen jezelf. Je huid lijkt er anders over te denken.)

Die avond. Je kijkt naar die heel erg mooie documentaire. Over die jonge meid. Wat ze allemaal heeft meegemaakt. Hoe ze in haar verhaal die mensen aan het woord wil laten komen die een grote rol speelden in haar jonge leven. Het ontroert je eindeloos. Hoe ze kijkt, hoe ze beweegt. Rusteloos en rustig. Zoveel dingen die niet gezegd worden. En haar kracht. Het komt goed met haar, dat zie je. (Ze is op weg naar een thuis.)

Een andere dag. Het zal de warmste worden, zo zei men. Er zal onweer komen. Je werkt de hele dag thuis. (Je houdt van de stenen vloer, hoe het voelt aan je voeten.)

Je nieuwe stuk is gepubliceerd zie je. (Het is daar nu, denk je.) (Iets woont, in die woorden.) Je probeert al te denken aan de volgende stukken die je nog te schrijven hebt.

Je gaat heel even liggen. (Een eilandje.) (Je bent eigenlijk heel moe. Je zou kunnen verlangen naar drijven. Hoe zou je dat moeten uitleggen als iemand het je vraagt?)

(Je staat te roepen tegen het scherm bij het nieuws, net als de vorige dagen. Iets met…, iets over… Iets raast in je, het is niet anders. Het is.)

Die avond, de voorlopig laatste avondvergadering. (Iets zat klaar in je hoofd, het moest gezegd worden, het zal.) Iets blijft hangen, het zal je wakker houden in die plakkerige nacht.

De volgende dag. Je dankt de koelte in de ochtend. Je dankt de planten, ze blijven bij je. (Je bent omringd door levende wezens. Ze zijn van jouw zorg afhankelijk, jij van de hunne. Je dankt de boom die daar buiten staat, die je elke dag toekijkt, terwijl je aan het ontbijt zit.)

Je zoekt een plekje in de trein. De kinderen in de wagon zijn er weer helemaal klaar voor. (Je dankt de zee.)

Het doet je goed, gewoon de hele dag bij je collega’s te kunnen zijn. (Soms kijk je gewoon even. Soms kijk je naar de verhalen.)

Je probeert zoveel mogelijk werk af te krijgen, de volgende dag is er je lezing.

Je krijgt bericht dat je avondafspraak (iets met water) wordt uitgesteld.

Je kijkt naar de ook heel erg mooie documentaire. De vrouw die terugkeert naar de plek waar ze opgroeide, in Ierland. De geschiedenis van de vreselijke dingen die door de kerk zijn aangedaan aan zoveel vrouwen, zoveel kinderen, hangt als lood over het stadje. Iedereen zwijgt, iedereen weet, de stilte is medeplichtig. Ze zoekt mensen die zich er niet bij neerlegden, die zich verzetten. Ze zijn zo mooi, ze waren zo moedig. (Misschien kun je enkel in verzet een huis vinden.)

Een lang gesprek. Het ontroert je diep. Je leert iets over moed. (Je weet nooit of je moedig bent.)

De volgende dag. Je staat heel vroeg op, om al het werk klaar te krijgen, voor je gaat vertrekken voor je lezing. Je volgt de routine in je vingers, je adem volgt je vingers.

Net op tijd klaar, nog snel je mooie hemdje zoeken. Naar de trein. Je bent op tijd. Zodra de trein vertrekt, wordt iets eindelijk rustig. Er is alleen de trein, er is je boek. Je leest je weer in in wat je zelf schreef. Je zoekt het ritme van de volgorde van hoe je de dingen wilt vertellen straks. (De dingen vallen netjes op hun plaats. Misschien is er een huis in je hoofd.)

Iemand haalt je op aan het station. (Even denk je aan die vorige keer toen je hier was, zoveel jaar geleden, toen in de zomer toen je al ziek bleek te zijn maar het nog niet wist. Even was het als een rilling door je heen gegaan, bij het ontbijt. Je bent hier nu, voel je, niet meer daar, toen.) Via het pad door het bos loop je naar het kamp. Het is goed, denk je.

Een heel mooi gesprek over een beetje vader zijn, een geschenk. 

Je mag vertellen over je boek. Ze zitten daar, ze kijken naar je. Ze dragen je, zo voelt het, merk je ineens. Even mag jij hun woorden zijn. (Samen zijn jullie een huis, denk je even.) Wat ze je nadien vertellen, het is zo mooi, het is een geschenk. Je bent dankbaar. (En je vertelt ook over Bach, en over hoe trots je bent op Julia, je denkt dat ze het gemerkt hebben.)

Ook al is het verleidelijk, je wilt niet meer te lang blijven. De reis wacht op je, het is goed om weer naar huis te gaan. (Langzaam komt je lichaam onderweg weer in de beweging van het landschap. Het maakt zich klaar om straks thuis te komen.)

Je hoort het spraakbericht van je dokter. De resultaten van het bloedonderzoek. Het is goed, hoor je. (Ze lijkt zo blij voor je.) Je moet haar straks zeker een bedankje sturen, denk je.

De planten zijn blij dat je weer thuis bent.

Oroppa

Wat een boek… Wat een duizelingwekkend boek. Het laat je verloren lopen in verhalen, in iets wat een parallel universum lijkt, maar dat eigenlijk helemaal niet is. Het gaat over sporen van een pijnlijk verleden, hoe die blijven bewegen in lichamen. Het gaat over verlangen en dromen, en pijnlijke waarheden die niet in beeld mogen komen. Het boek Oroppa van de Nederlandse Safae el Khannoussi is een overweldigend boek dat je op zachte manier in het gezicht slaat. Het is een triomf van de taal, van wat het Nederlands kan. Deze debuutroman is ondertussen terecht bedolven onder lof en prijzen.

Waar gaat dit boek over? Die vraag is eigenlijk niet te beantwoorden. Ergens in een middelpunt van dit krioelende geheel van verhalen zit het verhaal van Salomé Abergel. Zij is een Joods-Marokkaanse kunstenaar. Ze zat een tijd in de gevangenis in Marokko, tijdens de ‘jaren van lood’ van de dictatuur. Ze woonde in een huis in Amsterdam, maar is daar plots vertrokken. In de kelder bevinden zich nog de schilderijen die ze maakte. Er is een man die een snackbar heeft (hij noemt het “restaurant”) die de nalatenschap van Salomé wil beschermen en aan een medewerkster vraagt om in het leegstaande huis t gaan wonen. Er is een zoon van Salomé die een kroeg heeft in Parijs en die op zoek gaat naar de sporen van zijn moeder. Er is een man die ooit een beul was in de gevangenis waar Salomé verbleef. En er zijn nog heel wat andere personages die zelf op een of andere manier ergens een of andere connectie hebben met Salomé. Er zijn verhalen die andere verhalen spiegelen.

Het klinkt misschien raar, maar de ervaring van het lezen is een van de antwoorden op de vraag waar dit boek over gaat. Als lezer stap je in het boek en al snel is het alsof je de weg kwijt bent. Het ene verhaal, het ene personage, leidt naar het andere. Ze krioelen door elkaar, in Amsterdam, Parijs, Marokko, Tunesië, Algerije, in het verleden, in het nu, in een droomwereld. Je probeert het eerst nog een beetje vast te houden in je hoofd, maar dat lukt al snel niet meer. En het hoeft ook niet. Je kunt dit boek allee lezen door je eraan over te geven.

Door de verhalen kom je al snel in een soort andere wereld, die zich niet zomaar laat lezen. Je ziet mensen die een beetje in de marge van de samenleving leven. Ze overleven, zijn weerbarstig en creatief. Ze brengen heel veel tijd door in cafés, waar ze eindeloos verhalen vertellen. Ze zijn onderweg, gestrand, verloren en bezig een plek te maken, allemaal tegelijk. Langzaam maar zeker zie je hoe de diepe trauma’s van de verschrikkelijke dingen die in Marokko gebeurden hun sporen hebben nagelaten. Niet dat ze er op zich, analyserend, over praten. Ze gaan verder, de hele tijd. Tot ineens een voormalige gevangene en voormalige beul bij elkaar aan de deur staan en er een kortsluiting in de tijd komt. Kinderen werden geboren in vreselijke omstandigheden en zoeken later naar hun moeder, terwijl ze er ook zo ver mogelijk van weg willen blijven.

Dat kluwen van verhalen vormt een soort wereld (een ‘21^ste arrondissement’) die als een soort onder- of achterwereld voor velen uit beeld blijft. De mooie façade vooraan kan maar bestaan met wat aan de andere kant gebeurt. Die wereld zit vol met zoekende, vaak gekwetste mensen, maar bruist ook tegelijk van verhalen die eindeloos verteld kunnen worden, als een manier van zijn. Het boek laat die wereld voelen, aanraken bijna. Maar je kunt die niet zomaar vatten of controleren of benoemen. Er is een eigen ritme, stuwend en ontsnappend, levendig, ontroerend en grappig. Dit boek lezen is jezelf een beetje loslaten en gewoon volgen.

Het boek zegt zo ook heel veel over Europa. Er is het droom-Europa, Oroppa, waar mensen op afstand een beeld van hadden, waar ze naartoe wilden. De realiteit van het werkelijke Europa is echter heel anders. Je leest hoe migranten in de duisternis Europa binnenkomen en hoe ze uiteindelijk een plek moeten zoeken in een omgeving die helemaal niet zo vriendelijk of ruimdenkend is dan ze verwacht hadden. Met grote verlangens raken ze toch niet zomaar weg uit de marge van de maatschappij, door allerlei vormen van onrecht, door de littekens die ze meedragen. De façade van het mooie Europa kan alleen bestaan door het Oroppa dat je als lezer in dit boek kunt voelen. Het is bijzonder knap hoe de auteur dit alles niet benoemt of al te duidelijk ‘toont’ of erover reflecteert. Het is de stroom van het boek zelf die de sleutel vormt. En zo vormt het op een bijzonder intelligente manier een kritiek op de ontmenselijkende manier waarop er door een aantal groepen over ‘de’ migranten wordt gesproken. Wij ook zijn Europa, zegt dit boek. Dit is Europa, die wereld die uit het zicht bleef is geen parallel universum, het is hetzelfde.

Safae el Khannoussi heeft met Oroppa een indrukwekkende krachttoer uitgehaald. Ze doet dat in een Nederlands dat beweeglijk, krachtig en pulserend is. Een triomf van de taal. Er spreekt een soort soevereine rust uit de vorm van dit boek, in de structuur en de taal. Het boek past niet in het model van een klassieke roman. Het heeft een heel eigen vorm en structuur, met verschillende tekstsoorten door elkaar, voortgestuwd door verhalen die niet naar één centrum gaan, maar bestaan in het uitzwermen. De omwegen, daar waar je verdwaalt, daar gebeurt het. Aan dat alles moet je je als lezer overgeven, anders loop je vast, of krijg je het gevoel dat alles verwarrend is of dat je niet kunt volgen. De auteur heeft met dit boek een Europese roman geschreven die een schijnbaar vanzelfsprekende kwaliteit en ambitie uitstraalt. Grote literatuur.

Zoeken naar beelden

 

Hopen dat de week leeg zal zijn, zodat je alleen maar zou moeten drijven. (Het lukt net niet.)

(Verlangen naar tijdverlies, of zoiets.)

(Misschien alleen een beeld zijn. Misschien alleen een rivier.)

De tekst in elkaar schuiven. Het verslag maken. (Alle opvolgpuntjes netjes in een lijstje. Alsof alles onder controle is. Traag.)

Tussendoor denken aan die vraag. (Geef vijf liedjes die belangrijk zijn in jouw leven.) Onmogelijke vraag.

Een andere dag. Het is druk in de metro. Je ziet je collega een paar meter verder staan. Je wacht tot er minder volk is om naar haar toe te schuiven.

Het is ongeveer ginder, zeg je. (Alle straatjes zijn blijkbaar gemaakt om verloren te lopen, om je niet te kunnen oriënteren. Wegwijzers leiden nergens naartoe. Misschien ben je op weg naar nergens.)

De vergadering. (Iets over de dingen kunnen vinden. Iets over zoeken. Woordplekken.)

Snel weer terug, na de vergadering. Je kijkt naar gezichten, luistert naar woorden, in de metro. (De ene taal lijkt zomaar in de andere te vloeien, zonder grens.)

Je tekstachterstand inhalen. (Misschien was de tekst, nog niet gemaakt, al op je aan het wachten.)

(Je denkt tussendoor nog aan wat je zag, een ochtend. Eerst de ambulance, dan de politie, dan de brandweer, met de ladderwagen. Iemand moest via het terras met de ladder naar beneden gehaald worden. Hopelijk is alles goed gegaan met haar.)

Je collega wil je vergadering van de volgende dag van je overnemen. (Dan kun je tussendoor snel even gaan kijken, denk je.)

De volgende dag. Je hoort een verhaal, hoe kleine kinderen die op het strand ineens weg zijn met de wind mee lopen.

Het wordt warm, is er gezegd.

Op tijd thuis, snel weer weg. (Ze had je gevraagd of je wilde komen kijken naar haar optreden. Subtiel, niet gevraagd, gevraagd, dus. En of je redelijk onherkenbaar aanwezig afwezig zou kunnen zijn.)

Je bent (natuurlijk) goed op tijd, zoekt een plekje op de trappen. (Subtiel duidelijk zwaaien. Voor de anderen ben je waarschijnlijk ‘die oude man die daar zit, met zijn hoed’.)

Ze staan te spelen, beetje onwennig, beetje stoer, geoefend in street credibility en cool staan en bewegen. (Het ontroert je.) En daar staat zij ook, met haar saxofoon. (Je bent trots, blij voor haar.)

Later, weer thuis. (Hoe moet je nu in godsnaam vijf liedjes kiezen? Lijstjes en verhalen in je hoofd.)

De nacht lijkt onrustig. (De nacht zoekt zichzelf, zoekt iets dat koel is, maar lijkt niet aan zichzelf te kunnen ontsnappen.)

Een andere dag. (Natuurlijk weer veel te vroeg in de wachtkamer.) Ze roept je al binnen, en kan er zo meteen aan beginnen. Die oude vulling eruit, na vijfentwintig jaar. (Met of zonder verdoving?) En dan ook nog het verwijderen van de tandsteen. (Moet zowat het hoogtepunt van het jaar zijn, of toch niet.) Snerpende geluiden, die in je lichaam lijken te galmen.

En je haalt toch nog die ene trein.

De vergadering mag lekker snel gaan, denk je. (Er is iets met flauwe grappen.) (Flauwe grappen kunnen soms wel een bijdrage leveren aan de universele wereldvrede.) (En iets met het woord huppeldepup.)

En weer vertrekken voor weer een vergadering.

(Je zou liever gewoon willen blijven. Met alleen woorden. En de droom van tijdverlies.)

Je krijgt bericht over de teksten die je de volgende weken nog moet schrijven. (Iets lijkt je hoofdpijn te geven.)

Je moet ook nog die andere vraag beantwoorden. (Niet alleen de liedjes, ook nog vertellen over jouw levensloop. Als voorbereiding voor dat gesprek van volgende week.)

Hoe beschrijf je je eigen levensloop? (Ben je een verhaal?)

(Ingewikkelde dromen.)

En weer een nieuwe dag. Je moet nuchter blijven. (Je zet al wel koffie, voor straks. Mag je ruiken aan koffie als je nuchter moet blijven? Voor alle zekerheid maar niet.)

De dokter neemt bloed uit je arm. (Het laatste onderzoek, zoals elk voorjaar.) Je had nog een vraag. Ze legt iets uit, heel omzichtig, met alle nuances. (Je bent blij dat ze altijd eerlijk antwoordt. Je bent in de war, ook.) (Hoe weet je nu of je de goede dingen doet, om in het leven te blijven?)

Weer thuis. (De koffie is zo lekker.)

De meneer die je gasketel komt controleren begint er meteen aan. (Hij legt altijd zijn materiaal op je wasmachine, weet je van de vorige keren. Je had het oppervlak toch maar snel nog even schoongemaakt die ochtend. Alsof je over een goede indruk maken controle zou hebben.)

Daarna weer de trein, voor de rest van de dag wil je graag op die plek ginder zijn.

(Je denkt aan beelden.)

Je zoekt de laatste woorden voor de tekst over je levensloop, en zegt daarbij iets over de woorden.

Weer op weg naar huis. (Je bent moe.) In de winkelstraat kijk je naar de mensen. (Waarom lopen zoveel mensen zigzag?)

Voor je thuis bent, wil je een beeld zien. Iets met lijnen en kleuren dat zich pas laat zien in de omgeving wanneer jij ernaar kijkt. Zodra je het bevrijdt uit de omgeving, wordt het een beeld. Je ziet bouwafval. Metalen balken, houten platen. Ze zeggen ook iets over de tijd, denk je.

(Je hebt een beeld, je mag binnen, je hebt een verhaal, je bent een verhaal.)