Sommige boeken verwarren je. Tijdens het lezen stuiter je een beetje heen en weer tussen grote bewondering en licht ongeloof. Na het lezen blijf je met een wat onbestemd gevoel zitten. Een beetje later begin je stilaan in je hoofd te zien hoe intelligent het boek gemaakt is en met welke kracht het geschreven is. En tegelijk is er iets dat hapert, ergens, alsof je niet helemaal dichtbij kunt komen. Waarna je weer begint te twijfelen over je eigen perspectief, en je afvraagt of je aan de ene kant van een generatiedrempel staat. Misschien heb je verwachtingen over wat een roman zou moeten zijn, over hoe consistent personages moeten zijn. Waarna je denkt dat het misschien ook goed is dat een boek je verwart. (En het weer helemaal opnieuw begint.)
Beautiful World, Where Are You (vertaald als Prachtige wereld, waar ben je) van de Ierse schrijfster Sally Rooney is zo’n boek. Rooney is, na het immense succes van Normal People, een fenomeen. Sommigen zien haar als de ‘stem van een generatie’, anderen vinden er maar niets aan. Wie minder overtuigd is, zal misschien zeggen dat dit boek gewoon meer van hetzelfde is. Wie anders kijkt, ziet een schrijfster die moedig zoekt naar een vorm voor wat een roman in deze tijd kan zijn.
Het boek volgt het verhaal van vier personages: Alice, Felix, Eileen en Simon. Alice en Eileen zijn twee hartsvriendinnen, al vele jaren, en zoeken nu hun weg in hun volwassen leven, in een wereld die er helemaal niet rooskleurig uitziet. Alice is de succesvolle schrijfster van twee boeken. Ze is overrompeld door dat succes en is net terug een beetje hersteld na een langdurige mentale crash. Ze huurt een groot huis, ergens nabij de zee. Via Tinder leert ze Felix kennen. Die werkt in een soort Amazon-achtig bedrijf. Eileen werkt voor een literair tijdschrift, verdient nauwelijks iets, en woont in Dublin. Ze cirkelt rond haar jeugdvriend Simon. Die werkt als assistent voor een links parlementslid en is gelovig.
De hoofdstukken volgen elkaar in verschillende vormen op. Er zijn hoofdstukken waarin een afstandelijke verteller laat zien wat de personages meemaken. Veel is dat niet. Ze trekken elkaar aan, en duwen elkaar weer weg. Ze worstelen met hun emoties, begrijpen zichzelf niet, weten niet waar ze naartoe moeten. Alice is zich heel bewust van alle mechanismen van onrecht en ongelijkheid, van tegenstellingen tussen klassen, van de grote wereldproblemen, maar ze ligt vooral in de clinch met haar eigen positie en status als schrijfster. Ze is een beetje publiek bezit geworden en stelt vast dat ze eigenlijk vooral bezig is haar eigen leven, relaties, … Ze is eigenlijk heel rijk ondertussen, en dat schuurt wel eens met de wereld van de anderen. Eileen weet niet wat ze met haar leven aan moet. Ondanks haar intellectuele capaciteiten, is ze vooral bezig met punten en komma’s zetten in teksten van anderen. Ze heeft zich altijd een soort sociaal onaangepaste eenzaat gevoeld, zonder vrienden. Er is wel Alice, zonder wie ze haar leven niet kan indenken. En er is Simon. Die is aantrekkelijk en degelijk, lijkt stabiel, streeft naar het goede, en lijkt minder last te hebben van existentiële vervreemding. Die hoofdstukken worden afgewisseld met lange brieven die Alice en Eileen per mail naar elkaar sturen. In die brieven kunnen we ineens wel in het hoofd van de twee vrouwen kijken. Ze zijn eloquent en gaan op sierlijke wijze heen en weer tussen bijna essayistische beschouwingen over filosofische en politieke kwesties en analyses over hun stotterende liefdesleven. In het laatste deel van het boek komen de vier personages samen in het huis van Alice. Ze botsen en vinden elkaar.
Wie een spannende plot verwacht, met allerlei turbulenties en een rechte verhaallijn die overtuigend van A naar Z gaat, zal op haar of zijn honger blijven. De verwachting van zo’n helder perspectief hoort misschien bij een wereld waarin er een duidelijke bestemming is. Deze personages zitten in een soort zoekend immobilisme, niet wetend welk leven op hen wacht. De twee mannen lijken er iets laconieker mee om te kunnen gaan. De twee vrouwen zijn als het ware het kruispunt van de spanningen van deze tijd, intens beleefd door de jongere generatie. Ze stellen zich grote vragen, zoeken de liefde en vragen zich af of dat wel mag of genoeg is. De politieke krachten gaan dwars door hen heen, laten zich zien in hun relaties, maar tot overtuigend handelen komen ze niet.
Sally Rooney schrijft ongelooflijk goed. Ze beweegt tussen verschillende registers. Met weinig woorden kan ze enorm trefzeker haar personages beschrijven op een intense en tegelijk soms bevreemdende manier. Als lezer kijk je mee en ben je soms kwaad op hen. Je kijkt naar aantrekking en machtsstrijd in relaties tussen mensen die zelf uit tegenstrijdige krachten bestaan. Soms verschuiven de woorden naar een register dat ineens meer licht lijkt te brengen. En in de brieven tussen de vrouwen is het dan weer alsof ineens de kleuren veranderen. Pas als je goed oplet, zie je hoe meesterlijk Rooney dat doet.
In dat alles zie je een zoektocht naar wat een roman nu kan zijn. De illusies van de grote klassieke romans uit de negentiende eeuw zijn er niet meer, maar tegelijk is er een soort spiegel met die romans. Ook Rooney schrijft over mensen die zoeken naar liefde en daarbij in een wisselwerking komen met de krachten of onzekerheid van de wereld daarbuiten. Rooney heeft soms een taal die ineens heel klassiek klinkt, schakelt dan weer over naar chatberichten om daarna weer heel afstandelijk te observeren. Het zit heel ingenieus in elkaar, en in die vorm zegt de schrijfster iets over onze tijd en over de kracht van literatuur.
En hoewel je al die dingen ziet als lezer, ben je soms dus ook in de war. De vier personages zijn interessant, ook in hun niet interessant zijn. Maar je weet niet altijd waarom die vier zo noodzakelijk bij elkaar moeten komen. (Iets wat je wel beter begreep bij de personages van Normal People, zeker na het zien van die wonderlijk mooie verfilming.) Soms begrijp je niet echt goed waarom Alice en Eileen zo onmisbaar zijn voor elkaar, hoe de relatie tussen Alice en Felix juist in elkaar zit of waarom Eileen en Simon zo lang rond elkaar blijven cirkelen. Soms weet je niet waarom je het zou willen weten. Naar het einde van het boek vallen de stukken wel min of meer netjes in elkaar en zie je beter waarom die haperende mensen elkaar nodig hebben. Soms zou je als lezer willen roepen dat ze dit of dat moeten doen, en dan begin je je af te vragen of je rusteloosheid misschien vooral samenhangt met het feit dat je zelf van een heel andere generatie bent. In je eigen twijfel kun je dan tegelijk zien hoe trefzeker Rooney het onbestemde gevoel weergeeft van zoveel mensen van haar generatie.
Misschien is een beetje verwarring wel goed.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten