De onzichtbaren

Een samengesteld en bewegend gezin woont op een klein afgelegen eiland. De kust van Noorwegen is te zien aan de andere kant van het water. Aan het vasteland lijkt de wereld enigszins in een andere tijd te bewegen. Het eiland is een klein universum op zich dat beweegt op verhalen die soms wel en vaak niet worden uitgesproken. Ze vertellen zichzelf dat ze in handen hebben wat er gebeurt op het eiland, maar het zijn soms vooral de natuurelementen die de loop van de dingen bepalen. In die kleine (en ook grote) wereld groeit een klein meisje op tot een koningin. De onzichtbaren van de Noorse schrijver Roy Jacobsen is een boek dat bijna onopvallend indrukwekkend is. Onder de heldere, soms laconieke, woorden bewegen de dromen, verlangens en het onvermogen van de personages. Je voelt de tijd in de verte schuren. Het eiland kijkt naar een wereld die verandert.

Het wordt in het boek niet met zoveel woorden gezegd, maar het verhaal speelt zich waarschijnlijk af in het begin van de 20ste eeuw. Barrøy is een klein eiland ergens voor de Noorse kust. Het eiland hoort toe aan een familie die er woont en er dingen kan verbouwen. Ze varen heen en weer naar de andere kant, wanneer dat nodig is, om dingen te kopen of te verkopen. Bij het begin van het verhaal is Ingrid nog een klein meisje. Ze woont met haar vader Hans en moeder Maria op het eiland. Martin, de vader van Hans, woont er eveneens. En ook Barbro, de zus van Hans, is een deel van de familie.

Gedurende een aantal maanden per jaar is Hans weg om mee te gaan vissen. Hij heeft dromen, wil zijn eiland groter maken. Hij wil een heuse kade en bouwt opslagplaatsen. Hij haalt bouwmateriaal en gereedschap, steeds net iets meer dan hij eigenlijk kan betalen. Hij kijkt naar de grote wereld aan de andere kant, maar wil toch ook vooral in zijn eigen universum zijn. Mensen die van het vasteland naar het eiland komen, verstoren de evenwichten. Als hij op zee is, verlangt hij naar het eiland. Als hij op het eiland is, kijkt hij naar de zee. Hij ploetert door het harde leven op het eiland, stoort zich aan het eigenzinnige paard dat wordt ingezet om de grond te bewerken, en mist het wanneer het er niet meer is. Er zijn verhalen van vroeger, er zijn zoveel dingen die niet uitgesproken worden, onder meer in de manier waarop hij zijn zus probeert te beschermen.

Maria komt van een ander eiland en heeft heimwee naar de verhalen van daar. Ze kijkt naar het andere eiland en spreekt haar dromen niet uit. Hans en Maria hebben een sterke band, maar er zijn ook gaten. Maria had graag meer kinderen gehad, maar daarover wordt niet gesproken. Ze wilde het eiland niet groter, maar kleiner.

Doorheen het boek zien we Ingrid opgroeien. Ze is een gelukkig kind. Ze heeft een nauwe band met haar vader en heeft ook een eigen plek tussen de vrouwen van de familie. Op subtiele wijze worden elementen in het verhaal gebracht die iets zeggen over een veranderende wereld. Zo was het oorspronkelijk zo dat de vrouwen (letterlijk) geen stoel kregen in huis, ze stonden recht. Dat verandert. Ingrid groeit op, gaat naar school op een ander eiland en leert te zwijgen over dingen die niet fijn zijn. Op een bepaald moment is ze groot genoeg om naar het vasteland te gaan, waar ze zal werken in het huis van een rijke familie. Daar gaat het op tragische wijze fout en Ingrid zal terugkeren naar het eiland. Tegen dan is de familiestructuur helemaal veranderd en heeft zij een nieuwe rol op te nemen. Ze wordt in zekere zin de eerste koningin van het eiland.

Het is heel mooi om te zien hoe in de loop van het verhaal de verhoudingen tussen de leden van de wijzigende familie veranderen. Rollen worden doorgegeven of komen naar je toe. Ingrid heeft niet gekozen voor de rol waarin ze uiteindelijk terechtkomt, maar ze neemt die op een natuurlijke wijze op. De verhalen en de kennis zijn van grootvader op vader doorgegeven, en telkens aangepast aan nieuwe dromen. De rollen van ouder en kind kunnen wisselen. Op organische wijze ontstaat een nieuw samengestelde familie.

De relatie tussen het eiland en het vasteland is complex. Ze zijn afhankelijk van het grote land aan de andere kant van het water, maar ze koesteren ook een onuitgesproken droom van een woeste vrijheid op hun eigen plek. Ze willen niet te veel aan de andere kant zijn, maar bouwen wel allerlei constructies om het gemakkelijker te maken voor de boten van het vasteland om aan te meren. De wereld van het vasteland staat ook voor godsdienst en meer ingewikkelde sociale verhoudingen en klassen. Je voelt tussen de regels hoe de grote wereld aan het veranderen is. Er is een oorlog. Het moderne leven komt dichterbij. Er zijn economische problemen.

Het leven op het eiland is hard en rauw, een permanente evenwichtsoefening met de seizoenen. Het is vaak vechten tegen de elementen en keer op keer opnieuw beginnen. Die woeste en overweldigende natuur is de hele tijd erg aanwezig. Het is ook de natuur die de dromen en verhalen draagt en er ook telkens de uitdager van is.

De manier waarop het boek wordt verteld, lijkt niet de aandacht op zichzelf te trekken. De stijl lijkt nogal ingehouden en nuchter, maar die schijnbare eenvoud is bedrieglijk. Er gebeurt erg veel net onder het oppervlak. Er huist iets van een eeuwenoude wijsheid over hoe je het leven overleeft en hoe je je plaats in de natuur kunt maken. Die krijg je als lezer bijna achteloos mee. De beschrijvingen van de natuurelementen kunnen dan weer ineens heel kleurrijk zijn. En de hele tijd voel je de onderhuidse kracht van verhalen en dromen die botsen en schuren. Zoveel emoties worden niet uitgesproken of dienen zich te schikken naar de natuurkrachten of maatschappelijke beperkingen.

De onzichtbaren is het eerste deel van een trilogie. Hopelijk worden de andere delen ook in het Nederlands vertaald. Met dit boek heeft Roy Jacobsen alleszins een heel bijzonder boek geschreven.