09 september 2012

Een vrouw op de vlucht voor een bericht


Het klinkt misschien een beetje raar, maar het kan: een boek dat als een zachte pletwals over je heen gaat. Een vrouw op de vlucht voor een bericht, van de Israëlische schrijver David Grossman is zo’n boek. Het lezen van dit boek is zo’n overweldigende ervaring dat er eigenlijk nauwelijks iets over te vertellen valt. Het is alsof elke vierkante centimeter van je binnenkant voorzichtig wordt aangeraakt. Het is alsof je een soort breedte in jezelf ontdekt waarvan je niet wist dat die er kon zijn. Het is alsof je bedwelmd wordt door een genadeloos mededogen, al klinkt ook dat als een contradictie. Om een of andere reden kun je een beetje schrik hebben van dit boek, voor je eraan begint. Je voelt intuïtief dat je dit boek niet ‘een beetje’ kunt lezen, dat je niet kunt flaneren in dit boek. En eens je dan goed en wel bezig bent, besef je dat het nog meer is dan wat je verwachtte.

De vrouw uit de titel van het boek is Ora. Het boek gaat over Ora, over haar twee mannen, en haar twee zonen. Ora had zich voorgenomen om met haar tweede zoon Ofer een lange trektocht met de rugzak te maken in het noorden van het land nadat hij zou zijn afgezwaaid uit het leger. Maar de dingen lopen anders dan voorzien. Haar man Ilan is met Adam, de eerste zoon, vertrokken naar Zuid-Amerika. Dat gebeurde na een conflict waarbij Ora haar zoon Ofer niet genoeg zou hebben gesteund in een pijnlijk voorval waar die als soldaat indirect bij betrokken was. Ofer heeft het zijn moeder al vergeven, en ze maken samen plannen om op stap te gaan. Tot Ofer ineens beslist om bij te tekenen, om mee te kunnen doen met een gevaarlijke militaire operatie.

Ora beslist om toch te vertrekken op de tocht. Haar beslissing is ingegeven door een soort magie. Ze heeft het voorgevoel dat er iets zal gebeuren met Ofer. En door weg te gaan, zonder enig communicatiemiddel, denkt ze te kunnen voorkomen dat er mannen aan haar deur zullen komen, om te melden dat Ofer is gestorven. Door te vluchten voor het bericht, denkt ze haar zoon in leven te kunnen houden.

Ora gaat niet alleen op stap. Ze neemt Avram mee. Avram is de biologische vader van Ofer, maar heeft hem nooit gezien. Toen ze nog jong waren, waren Ora, Ilan en Avram erg hecht. Met elkaar hadden ze een intense band, bijna een soort driehoeksrelatie. Avram wordt in het leger gevangen genomen door de Egyptenaren en wordt daarna vreselijk gefolterd. Het duurt daarna jaren eer hij er weer bovenop komt. Hij is een gebroken man geworden. Ora is ondertussen samen met Ilan, met wie ze een zoon krijgt. Later krijgt ze dan een tweede zoon, van Avram. Avram trekt zich terug in zijn wereld, wil niets van zijn zoon weten, tot op een bepaald moment. Ora zet uiteindelijk haar leven met Ilan verder, en dat tot het conflict dat het gezin uit elkaar duwt.

Ora en Avram beginnen samen aan hun trektocht. Ora vertelt eindeloos over Ofer, wil elk detail over zijn leven vertellen. Avram zuigt die verhalen op. En tussen dat alles door komen alle dimensies van de driehoek Ora-Ilan-Avram aan bod. Door het stappen groeien Ora en Avram heel voorzichtig weer naar elkaar toe.

Over dit boek hangt onherroepelijk de schaduw van het persoonlijk leven van de schrijver. Hij schreef dit boek min of meer om dezelfde reden als waarom Ora op de vlucht gaat. Hij wilde zijn jongste zoon Uri, die in het leger was, beschermen tegen de dood. Dat lukte echter niet. In de laatste uren van de tweede Libanonoorlog werd Uri gedood. Het boek was toen al grotendeels klaar. Hoe het moet geweest zijn om dat boek af te werken kun je als lezer zelfs niet beginnen te bevatten.

Het boek heeft de hele geschiedenis van het land Israël, de verschillende oorlogen en de alledaagse verwarring en waanzin in zich. Niet altijd direct, maar verweven met de personages en de gebeurtenissen in het boek. Het is geen boek ‘over’ Israël, of ‘over’ de Israëli’s en de Palestijnen. De personages zijn wie ze zijn ook door waar ze zijn. En het kwetsbare en verscheurde land, dat ook een prachtig land is, wordt ongelooflijk mooi beschreven, als was het een personage, even breekbaar als de andere.

Maar bovenal is dit een boek over een vrouw. Hoe Ora wordt beschreven, het is van een bijna buitenaardse schoonheid. Het boek heeft die honderden pagina’s nodig om elke dimensie van wie ze is, van haar liefde voor haar twee mannen, en zeker van haar liefde voor haar twee jongens, en dan in dit boek vooral voor Ofer, te verwoorden. Want het zijn de woorden die het doen, die in een bijna wanhopige poging het leven moeten behouden, het leven moeten maken. Het zijn de woorden die Ora, Avram en Ofer tot het gezin maken dat zij nooit geweest zijn.

Door de omvang van het boek gaat de auteur niets uit de weg van wat er in het hoofd van Ora leeft. In die zin getuigt dit boek van een grote moed. Regelmatig zou je het boek even opzij willen leggen, omdat het zo intens is en zo breed gaat. En door diezelfde omvang kun je als lezer niet anders dan meegaan, moet je jezelf openen voor het verhaal.

De spanning die onderhuids in het boek leeft, is soms ondraaglijk. Merkwaardig genoeg is het diepe mededogen dat uit elke bladzijde spreekt af en toe even ondraaglijk. Omdat je niet anders kunt dan je ook te laten raken. En terwijl je leest, is het alsof het verhaal resoneert in al je spelonken. Het raakt je verdriet, verlangen, liefde, eenzaamheid, falen en al het andere dat je normaal net onder je huid kunt houden. Je bent iemand anders geworden na dit boek.

Een vrouw op de vlucht voor een bericht is een verpletterend mooi boek. Je kunt het misschien niet anders omschrijven dan zo. Je maakt het niet zo vaak mee: je draait de laatste bladzijde om, legt het boek neer, en vijf minuten later begin je onbedaarlijk te huilen. Dit boek doet het. Misschien is het terecht om een beetje schrik te hebben. Misschien moet je het boek een tijdje in je huis leggen, en wachten. Wachten tot je weet: nu is het het moment. Maar als het moment daar is, mag je dit boek niet ongelezen laten.

2 opmerkingen:

mievb zei

"Als een zachte pletwals", ja ,zo is het!
Weer prachtig verwoord wat bijna niet te te zeggen valt, Jan.

leo van der meer zei

Ja, ik heb het boek net gelezen, en inderdaad: "als een zachte pletwals".
En afschuwelijk mooi, - net als het leven.