Samsara

Deze week zag ik de schitterende en diep ontroerende film Samsara. Het is het verhaal van de boeddhistische monnik Tashi, en speelt in het adembenemende landschap van Ladakh in India. Het woord samsara staat voor de wereld waarin de gewone sterveling leeft. Daar vindt de kringloop van geboorte en wedergeboorte plaats. De andere wereld is het nirvana. In dat gewone leven wordt de mens geconfronteerd met begeerte, afkeer en verwarring. In het zoeken naar bevrijding kan de mens zich losmaken van deze drie in het boeddhisme als 'vergiften' beschouwde dingen.

Bij het begin van de film zit Tashi in een afgesloten ruimte, waar hij meer dan 3 jaar gemediteerd heeft. Hij wordt door enkele andere monniken uit die andere wereld teruggehaald naar deze. In de tijd die volgt, komt hij langzaam weer op krachten. Na deze spirituele training moet hij kiezen welke weg hij verder zal gaan. Het lijkt vanzelfsprekend dat hij verder zal gaan op dit geestelijk pad. Maar de werkelijkheid dringt zich op, een werkelijkheid die niet verwacht was of die sterker blijkt dan gehoopt. Het is zijn lichaam dat zich niet geheel laat beheersen. Hij is gefascineerd door een moeder die haar kind de borst geeft en wordt bezocht door erotische dromen. Bij een wijding van de oogst ontmoet hij Pema. Hij denkt dat hij droomt dat ze ’s nachts bij hem komt liggen. Het blijkt geen droom te zijn.

Tashi verlaat het klooster om naar het gewone wereldse leven te gaan. Hij is al sinds zijn kindertijd in het klooster, en wil nu – verwijzend naar Boeddha die ook eerst een werelds leven leidde – het andere leven leren kennen, om het later beter achter te kunnen laten. Aan de ingang van het klooster ligt een steen met de vraag: “Hoe kun je voorkomen dat een druppel water opdroogt?”

Hij trouwt met de mooie Pema, en ze krijgen een zoon Karma. Het gewone leven blijkt ingewikkelder dan gedacht. Karma stelt vragen waar hij niet altijd op kan antwoorden. Hij overtuigt zijn schoonvader om de graanoogst in de stad te gaan verkopen voor een hogere prijs, en niet aan de koopman die al jaren het graan opkoopt. Ze verdienen meer geld, maar de onderlinge relaties in het afgelegen gebied zijn verstoord. Hij krijgt ruzie met een buurman, die oorspronkelijk was aangewezen als de man van Pema. Hij kan niet weerstaan aan de verleiding voor een vrouw die elk jaar komt helpen bij de oogst. Het onheil slaat toe als een (waarschijnlijk aangestoken) brand het graan vernielt.

Terwijl Tashi heel subtiel de greep op de dingen lijkt te verliezen, of alleszins niet in staat blijkt op een voldoende vrije manier met de dingen om te gaan, is het zijn vrouw Pema die rustig en onbevangen in het leven staat. Tashi laat zijn familie achter, en keert terug naar het klooster. Wat een bewuste keuze kon lijken, blijkt meer ingegeven door vertwijfeling. Net als hij aan de ingang van het klooster komt, staat zijn vrouw plots voor hem. In de overlevering heeft de Boeddha ook zijn vrouw en kind verlaten. Pema confronteert Tashi met dit verhaal, en haalt het onderuit. Ze vertelt het verhaal van Yasodhara, de vrouw die door de Boeddha werd achtergelaten met haar kind. Het is een verhaal dat niet verteld wordt, weggeduwd in de plooien van het grote verhaal van de Boeddha die zijn vrouw verlaat om verlichting te vinden. Pema stelt Tashi voor de keuze, en wenst hem een behouden terugkeer.

Dit alles wordt verteld met werkelijk schitterende beelden. Gesproken wordt er niet zoveel in de film. Het zijn onder meer de kleuren die het verhaal vertellen. Zo hebben de kleren van Tashi verschillende kleuren naargelang zijn gemoedstoestand. En er is ook het betoverende landschap.

Wat me vooral ontroerde in de film is de manier waarop twee werelden naast elkaar worden gelegd. De monnik vergaart de wijsheid die is gegroeid in een eeuwenoude traditie. Hij oefent zich in de bevrijding door een lange meditatie. Maar die weg heeft hem afgesneden van een werkelijkheid die zichzelf aan hem opdringt. Zijn spirituele vorming zou hem in staat moeten stellen zijn lichaam te beheersen, maar blijkt niet echt te werken wat dat betreft. En toegetreden tot het wereldse, is hij niet in staat zich te verdedigen tegen de dagelijkse veruitwendiging van begeerte, afkeer en irritatie.

Het is alsof Tashi een toren in zijn hoofd heeft gebouwd, terwijl hij niets weet van wat er rondom hem gebeurt. De in alle opzichten mooie Pema blijkt veel beter in staat in de gewone werkelijkheid te leven, en daarin rust en bevrijding te vinden, ook al wordt het zo dan niet benoemd misschien. Ze heeft een natuurlijke wijsheid, die aardser is, maar haar vrijer lijkt te maken.

Tashi laat eerst het klooster achter zich en denkt de juiste weg te hebben gevonden door ook zijn familie achter te laten en terug te keren naar het klooster. Maar daardoor heeft hij vooral zichzelf achtergelaten, en daarmee ook de mogelijkheid om de weg naar zijn eigen verlichting te vinden. Die ligt in het gewone leven, en de wijsheid die daar kan gevonden worden.

Terug op dezelfde plek voor het klooster draait Tashi de steen om met de vraag. Hoe kun je voorkomen dat een druppel opdroogt? Door hem in de zee te werpen.