29 januari 2012

Een kleine open wonde

In de krant een artikel over het nieuwe handboek voor mentale ziektes. Zoiets als de min of meer officiële lijst van stoornissen van het hoofd. Alle varianten van het toch niet helemaal normaal zijn, of zoiets. Of dat normaal wel in alle opzichten zo normaal is, is misschien wel een nuttige vraag.

Het zal wel goed zijn dat men zoekt naar goede manieren om mensen goed te kunnen helpen. Het zal wel goed zijn dat er instrumenten zijn die wetenschappers en dokters kunnen helpen om overeenstemming te vinden over behandelmethodes, waardoor mensen die hulp zoeken hopelijk ook vertrouwen kunnen hebben in de hulp die geboden wordt.

Het lijkt echter wel wat problematisch te worden als zowat alles wat ‘men’ als een beetje afwijkend ervaart als een ‘ziekte’ zal worden beschouwd. Bij een deel van de zogenaamde stoornissen gaat het misschien wel meer over iets als ‘kwetsbaarheden’. Kwetsbaar zijn voor de wereld, voor het lot van je naaste, dat zou misschien vooral moeten beschouwd worden als een kwaliteit, en niet als een afwijking. Als iemand zich eenzaam of verdwaald voelt in een op hol geslagen consumptiemaatschappij die achter een façade van blitse reclamebeelden maar met moeite de eigen spirituele leegte kan verbergen, dan is er misschien vooral iets mis met die maatschappij. Bestaat er ook zoiets als een DSM van ‘maatschappelijke ziektes’?

Volgens het artikel zullen ‘fikse humeurigheid’ en ‘grillige gedachten’ als een stoornis kunnen worden beschouwd. Tja, zo zijn er wel erg veel mensen ziek. En wie langer dan twee weken rouwt om een overledene of een voorbije liefde zou al min of meer in een zware depressie zitten, en dus mentaal ziek zijn. Wat een akelige onzin. Impliciet wordt daarmee blijkbaar gezegd dat we de hele tijd in de zomer moeten kunnen leven. Als er iemand sterft, en je bent verdrietig, dan is dat iets als een lekke band, die je snel weer moet plakken, zodat je weer onmiddellijk de weg op kunt. Terwijl het zoveel mooier en menselijker zou zijn om de seizoenen toe te laten en mensen ruimte te geven om rustig hun herfst en winter te laten voelen, waarna er wel weer een lente zal komen. Een lente die zich steeds bewust is van de eigen vergankelijkheid. Waarom is het zo moeilijk om verdriet als een ‘normaal’ gevoel te beschouwen? Het kan zijn dat verdriet soms zo hevig is dat het je echt totaal uit balans haalt en je ziek maakt. Maar in veel gevallen zou ruimte voor het gewone verdriet net kunnen voorkomen dat mensen ziek worden.

En er zou ook iets zijn als de ‘mixed anxiety depressive disorder’, een ander woord voor de gewone kleine angsten van elke dag. Misschien zijn mensen die nooit angstig zijn potentieel wel veel ‘gevaarlijker’ dan mensen die af en toe bang zijn en er gewoon over kunnen praten. Misschien helpen die kleine angsten je wel om de dingen niet als vanzelfsprekend te nemen, waardoor je er bewuster mee omgaat.

De druk van het ‘normale’ herleidt in veel gevallen rijkdom tot afwijking. Dat heel wat mensen gevoelig zijn en dus kwetsbaar, is misschien iets als een kleine wonde op je arm waar nooit een korstje op komt. Je kunt het niet zomaar ‘herstellen’, en eigenlijk hoeft dat ook helemaal niet. Mensen die op zoek gaan naar de diepere zin van de dingen komen al snel in botsing met heel wat kenmerken van onze huidige levensstijl. Dat we met zijn allen alleen maar harder, sneller, efficiënter en productiever moeten worden, is een norm die er langs steeds meer kanalen ingepompt wordt. Volgens een bepaald soort economische logica zou die norm ook normaal zijn. Maar steeds meer mensen kunnen niet voldoen aan die norm, of beseffen dat het een streven is dat ingaat tegen een aantal wezenlijke elementen van wat het betekent om mens te zijn. Om een goede consument te zijn, moet je hebzucht ontwikkelen. Je moet meer en beter willen dan een ander, je moet het voor jezelf willen, en je moet je vooral geen zorgen maken over de gevolgen van dat alles voor mens en milieu. Misschien is het vooral dat streven dat heel erg ziek is, en ons zo ook ziek kan maken. Als we het feit dat mensen sociale wezens zijn, die zich verbonden willen voelen met anderen en hun omgeving, als de norm zouden gaan beschouwen, dan zouden we misschien een heel andere lijst van afwijkingen krijgen.

En wat met die gelukkig eindeloze lijst van kunstenaars van alle slag? Zoveel schrijvers, schilders, beeldhouwers, dansers en muzikanten zijn volgens de test van de ware normaliteit waarschijnlijk als afwijkend te beschouwen. Een groot deel van hen is waarschijnlijk een beetje te gevoelig voor het leven, maar net door die kwetsbaarheid hebben ze ons zo ongelooflijk veel moois gegeven. Ze hebben die dingen gemaakt die het leven echt waardevol kunnen maken. Ze hebben ons inzichten gegeven, diepe ervaringen van verbondenheid en plekken waar we thuis kunnen komen.

Een mooi boek kan als een mooie mens zijn. Veel mensen die geworsteld hebben met het leven hebben mee daardoor een vorm van wijsheid gevonden die we heel erg nodig hebben. Mensen die de pijn van het verdriet gevoeld hebben, die in hun angst zijn gaan staan, die er ondanks alles het beste van hebben gemaakt, met heel veel vallen en opstaan, zij zijn niet ‘af’, maar net daardoor kunnen ze boeiend zijn. Ze zullen misschien blijven ploeteren, ze zullen af en toe opnieuw voelen hoe de angst hen overvalt, maar vaak hebben ze ook een manier van zijn gevonden die waardevol is. En daarmee kunnen ze iets betekenen voor anderen, kunnen ze luisteren en zo dingen horen die anders door de filters van de normaliteit zouden worden tegengehouden.

Verlangen en verdriet zijn normale dimensies van de menselijke existentie. Het kan zijn dat je die niet kunt beantwoorden, dat we ze gewoon moeten dragen, ergens tussen mildheid en opstand. Voelen dat het leven kwetsbaar en onvatbaar is, is niet zomaar een stoornis. Het zou ook een voorwaarde kunnen zijn, om het beter te kunnen leven in de tijd die ons toekomt.

Geen opmerkingen: