Aan welke kant van de geschiedenis je geboren wordt, dat kies je niet. Misschien wil je alleen een veilige plek om te zijn, verbonden met je geliefden. Maar de wereld dringt zich op, tot in jouw landschap. En dan maak je er het beste van, en je probeert wie je lief is in je buurt te houden. Ook al lukt dat niet. En terwijl de mannen sterven, kan de vrouw niet anders dan haar verhaal vertellen, tot het tijd is. In On Canaan’s Side (vertaald als In het beloofde land) maakt de Ierse schrijver Sebastian Barry van dat gegeven een hartverscheurend mooi boek.
“Bill is gone. | What is the sound of an eighty-nine-year-old heart breaking? It might not be much more than silence, and certainly a small slight sound.” Zo begint het boek. Het is het verhaal van Lilly Dunne, dat bijna de hele twintigste eeuw omspant. Het boek is een langgerekte afscheidsbrief. Nadat haar kleinzoon Bill is gestorven, heeft het leven voor Lilly geen zin meer. Maar voor ze het zachtjes wil verlaten, vertelt ze nog het verhaal van haar leven. Daarvoor neemt ze zeventien dagen. Elk hoofdstuk is genoemd naar een dag, bv.: “First Day without Bill”.
De jonge Lilly woont in Ierland. Haar vader is een politieofficier, trouw aan het Britse rijk. Haar broer Willie gaat als soldaat voor de Britten naar de Eerste Wereldoorlog. In Ierland is er in 1916 de Paasopstand, een sleutelmoment in het Ierse onafhankelijkheidsstreven. Willie sneuvelt. Zijn kameraad Tadg komt het nieuws brengen. Tadg gaat werken voor Britse troepen die na 1920 de IRA bestrijden en verlooft zich met Lilly. Na een incident vernemen ze dat er een prijs op zijn hoofd staat. Lilly en Tadg vluchten naar ‘het beloofde land’ aan de andere kant van de oceaan. Ze hopen daar veiligheid te vinden. Lilly laat haar vader en twee zussen achter.
Maar veilig zijn ze niet, daar in het Kanaän van de Verenigde Staten. Ze kunnen de geschiedenis niet achterlaten in Ierland. De mannen die in haar leven komen, als partner, vriend, zoon of kleinzoon verdwijnen er ook weer uit. Ze worden weggehaald, door de Ierse tentakels, door oorlogen, door geheimen, door de tegenstellingen in de Amerikaanse samenleving.
En Lilly zoekt haar weg, in dat vreemde land, dat ze langzaam ook begint te kennen en te aanvaarden als haar plek. Maar de herinneringen aan ‘de andere kant’ blijven onophoudelijk stromen door haar hoofd. Haar armen zijn te kort om de geschiedenis tegen te houden, maar ze doet wat ze kan om de veiligheid te bieden die ze zelf zo gezocht heeft. Soms denkt ze dat het haar schuld is dat de dingen anders lopen dan ze zou willen, alsof ze een soort erfschuld met zich mee draagt.
Heel wat gebeurtenissen uit de Ierse en Amerikaanse geschiedenis trekken voorbij, meestal indirect. Lilly neemt geen posities in, kijkt, en ondergaat vooral. Het verhaal illustreert genoeg (soms heel even net iets te nadrukkelijk) hoe de tijd werkt, hoe levens genomen worden. Lilly is ‘geworpen’ in de dingen, en probeert stand te houden in wat haar overkomt.
In de lens van de ‘grote’ geschiedenis zou Lilly een anonieme figuur zijn, een figurant ergens in het decor. In dit boek is die geschiedenis het decor, en kijken we naar Lilly. Ondanks alle vreselijke dingen die haar overkomen, blijft ze doorgaan. Ze trekt zich op aan kleine dingen, probeert het goede te doen, met een groot hart.
In het vertellen, tijdens die zeventien dagen, wordt haar verhaal haar geschiedenis. Het vertellen ordent de dingen. Niet in de zin dat ze zichzelf tot een ‘af’ of doelgericht personage wil schrijven. Toch komt ze uit het verhaal als een sterke vrouw, die het goede probeerde te doen. Door terug te kijken, probeert ze te begrijpen wat er gebeurd is. In die lange brief krijgt het allemaal zin, hoewel het met die brief ook zal verdwijnen. Na haar is er niets meer. Van wat beloofd was, daar aan de andere kant van de Jordaan, blijft niets over.
Maar het verhaal blijft wel, en hoe. Sebastian Barry heeft dit alles uitgewerkt in een vaak verpletterend mooi boek. In een schitterende taal, met prachtige beelden. Het is een boek als een brede rivier. De woorden ademen een diep mededogen en omhullen zo het tragische en tegelijk ook warme levensverhaal van Lilly Dunne. Dat alles geeft een ritme aan het boek dat je als lezer alleen maar diep kan ontroeren.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten