Het verlies bekijken

Het is moeilijk te kijken naar de dingen die zoveel voor je betekenen en te zien dat ze de verkeerde richting uit gaan of dat er niet gebeurt wat je zo graag zou willen. Het overkwam me gisteren weer toen ik de uitslagen van het Ierse EU-referendum zag binnenkomen. Hard gevloekt, dat heb ik. Het blijft me verbazen (en ook wel troosten) dat het me steeds zo kan blijven raken.

Je kijkt toe, jaren al, en ziet het oprukkend nationaal egoïsme, het opgefokt en beschamend populisme, ook van groepen die zich links noemen. Je moet het bewuste opportunisme ondergaan van nationale politici die voor alles wat hun niet goed uitkomt ‘Europa’ als zwart schaap gebruiken. Je ziet hoe er elke dag eigenlijk meer nood is aan een sterke bovennationale politieke structuur om de globalisering een andere richting uit te sturen. Je hoort de gevaarlijke onzinmythologie over de zogenaamd bedreigde ‘nationale identiteit’. Je hoort de al even onzinnige verhalen over nationale ‘soevereiniteit’ die evenzeer een fictie zijn in de wereld van vandaag. Je leest de doelbewuste desinformatie over een ‘superstaat’, over militarisering, over afwezige democratie en nog veel meer. En je ziet hoe de dingen een andere kant uitgaan dan jij zou willen, dan waar jij zo diep van overtuigd bent. Het doet pijn.

Andere voorbeelden zouden er even goed kunnen zijn. Berichten in het nieuws over schattingen die voorspellen dat het autoverkeer met nog eens zoveel procent zal toenemen. Ik herinner me nog hoe in het begin van de jaren negentig voorspellingen werden gemaakt van de verwachte groei van het autoverkeer. Ik herinner me vooral hoe ik het me toen niet kon voorstellen dat het zo zou kunnen zijn. En ondertussen weten we dat die voorspellingen nog onderschattingen waren.

Het zou evenzeer kunnen gaan over de manier waarop de politiek de voorbije twintig jaar is veranderd in een mediademocratie. Of over de immense commercialisering van de kinderwereld. Of over de al bij al razendsnelle achteruitgang van de ecologische rijkdom en draagkracht van de planeet. Je kijkt ernaar, het raakt je tot in je diepste wezen, en het gaat niet de richting uit die je zo graag zou willen.

Hoe doe je dat? Kijken naar de loop van de dingen. Je kunt je oefenen in loslaten, in onthecht maar raakbaar in de wereld staan. Je kunt leren jezelf te laten raken, betrokken te blijven, en de zinvolheid van die betrokkenheid los te koppelen van het resultaat dat je zou willen behalen. Je kunt je oefenen in niet en nooit cynisch worden. Je kunt proberen jezelf te corrigeren wanneer het zou kunnen dat je gewoon nostalgisch dreigt te worden en stiekem gaat denken dat vroeger alles toch beter was. Je kunt jezelf oefenen in onbevangen naar de dingen te kijken. Je kunt leren vertrouwen te hebben in de kracht van de generaties die ondertussen na jou gekomen zijn om de wereld die nu ook hun wereld is mee in handen te nemen.

Maar ook als je al die dingen doet, blijft het soms nog moeilijk. Soms voel je hoeveel energie het je al gekost heeft om met de tijd mee te gaan, om telkens opnieuw open en flexibel naar de werkelijkheid te kijken. Soms voel je hoezeer de werkelijkheid in al die jaren nog verder is doorgeschoven in een richting waarvan je je zoveel jaar geleden niet kon voorstellen dat het mogelijk zou zijn geweest. Soms voel je je een beetje zoals de kikker die in de pot water zit die op het vuur is gezet en steeds warmer wordt. De kikker blijft zitten, en zal zich laten doodkoken. Wanneer hij van buitenuit in het warme water zou worden geworpen zou hij meteen wegspringen. Soms voel je hoe je in het midden van je leven staat en ben je blij dat je geen twintig meer bent, dat je niet nog veel meer zult moeten zien veranderen. Soms vraag je je af of je voor die tweede helft van je leven nog genoeg mentale veerkracht zult hebben om de dingen blijvend te bekijken, te zien hoe ze soms niet goed zullen gaan en hoe ze ook in een goede richting kunnen evolueren. Je zou het willen weten. Soms heb je heel even schrik dat er een moment zal komen waarop je je rug naar de wereld zult draaien. En soms vertrouw je erop dat diep in- en uitademen wel genoeg zal zijn om nooit cynisch te worden.

Je moet leren veel los te laten om steeds door te gaan. En tegelijk zijn er dingen die je nooit los zou mogen laten, zoals je verontwaardiging of je verlangen naar een wereld waarin de dingen wel zijn zoals ze zouden moeten zijn of de manier waarop de dingen die echt belangrijk zijn je kunnen raken tot in je wezen. Misschien is dat het besef van de middenleeftijd. Misschien is het genoeg om soms gewoon verdrietig te zijn, dat toe te laten om het daarna los te laten. Zodat je opnieuw verdrietig kunt zijn een andere keer zonder dat het je verhindert om daartussen weer hoopvol en strijdbaar te zijn. Misschien moet je tegelijk ook leren welke dans het best bij jouw leeftijd en bij de tijd van de wereld past zodat je op een of andere manier altijd kunt blijven dansen.