Ommuurd

Je moet spaarzaam zijn met de geschiedenis. Alleszins wat de woorden betreft. Er kan tegelijk niet genoeg geschiedenis zijn. Voorzichtig en aarzelend, maar ook naakt en zonder illusies. Laat de geschiedenis altijd onder je huid bewegen, adem nooit zonder, ook als je lijkt te zwijgen. En zelfs dan weet je nog niet of je ooit in waarheid zult kunnen leven.

Verhalen en beelden over de val van de Muur. De Muur met een hoofdletter. Ze emotioneren me meer dan gezegd zou kunnen worden. Het is geschiedenis geworden. Het wordt geleerd op school. Het is en blijft zo moeilijk te vatten dat er mensen zijn die de Muur, en het verdwijnen ervan niet in hun hoofd hebben, als een absoluut referentiepunt. Weinig dingen hebben wie ik ben zo bepaald als de Muur. En tegelijk is het een troost, dat er zoveel mensen zijn van wie het hoofd van na de Muur is. De tijd schuift op, en de geschiedenis ook. We zegden vroeger: ik ben van na de oorlog, en dat wil ik zo houden. Mijn buurvrouw vroeg me ooit wat ik gedaan had in de oorlog. Ze kon niet begrijpen dat niet iedereen de oorlog had meegemaakt.

Ik kijk naar die mooie jonge mensen waar ik zo van hou. Dit Europa is van hen. Ze reizen erdoor alsof het één groot plein in de stad is. Ze bewegen en praten met elkaar alsof het gewoon is. Het is gewoon geworden, en dat zou me alleen maar blij mogen maken. Ouderen zeiden ons vroeger dat we onze zegeningen moesten tellen. Het maakte me kwaad. En nu zou ik graag willen dat wie jong is niet zomaar als gewoon zou zien wat voor mij niet gewoon kan zijn. Dit Europa is een herenigde familie, geen uitgebreid kerngezin. Dit Europa is trillende onrust en kwetsbaar streven om het bloed tussen Passchendaele en Srebrenica te beantwoorden. Er gaat geen dag voorbij of die doden komen in mijn hoofd. Erover spreken is te moeilijk, omdat woorden verkeerd kunnen klinken in tijden van cynisme. Spaarzaamheid is een ongemakkelijk antwoord. Sommigen willen alleen over een markt praten, en velen handelen alsof het niet meer is dan dat. Misschien is dat het bewijs van het succes. Misschien is het het bewijs van het grote vergeten.

Hoe moet je herdenken? Hoeveel grote woorden zijn aanvaardbaar? Hoeveel kleine woorden zouden er moeten zijn? Hoeveel werkelijkheden kunnen worden gekaapt door de stroom van geijkte woorden? En waar moet je uiteindelijk gaan staan?

Het vergeten valt me zwaar. Het vergeten van een economische pletwals, die de wereld aan de andere kant stormenderhand innam. Maar ook het vergeten dat huist in een gecultiveerde nostalgie. Het vergeten dat onderscheid maakt tussen dictaturen, en zogenaamd links onrecht minder erg vindt dan rechts onrecht. Het vergeten van zovelen die zich aanpassen aan ‘het’ systeem, en misschien opportunistisch of misschien uit lafheid mee drijven en nadien even soepel een plekje vinden op de stroom die nu een andere richting uit gaat. Of je het juiste doet, is een keuze van elke dag opnieuw. Deemoed is mooier dan vergeten.

Ik zie de documentaire over enkele gewone mensen die door wat ze deden dissident werden, officieel staatsgevaarlijk. Ze kwamen in de gevangenis. Hun kinderen werden geplaatst. Families werden verscheurd. De geschiedenis laat hen niet meer los. Anderen willen vooruit gaan. Willen liever niet weten wat er onder hun ogen gebeurde. Of zijn te jong, al kinderen van, en willen naar de toekomst. Misschien zijn de littekens toch beter. Er schuilt geen rust in het niet-weten.

Zou je ooit weten wat je zelf zou doen? Zou je ooit weten of je de moed zou hebben om te doen wat je moet doen? Je zou het willen weten. Het spookt door je hoofd. Zou je ooit weten of je een leven in waarheid, al was het maar even, benaderd hebt?

Ze hadden gelijk, de ouderen, toen ze me vroegen om nooit te vergeten. Misschien was ik kwaad om hun misplaatste heroïek. Misschien hulden ze zich te gemakkelijk in de geijkte woorden van heldhaftigheid en opoffering, wanneer ze hadden moeten spreken over het falen, het verlies en de moed van kleine maar beslissende gebaren. Maar over de geschiedenis hadden ze gelijk.

Tussen 9 en 11 november komt het allemaal samen. Van de val van de Muur, over de Kristallnacht, tot de Wapenstilstand. De doden, de gekwetsten, de vernederden, zij die gebroken zijn, ze zijn er allemaal. Ze kijken me aan. Ze leven in het nu, misschien is het dat wat de geschiedenis me zou willen leren.